Ky fjalor është mundësuar nga Vasil Miho

Acid reflux

Kthimi i acidit te stomakut ne ezofag

Active immunity (Imuniteti aktiv)

Nje rezistence e krijuar si pergjigje ndaj nje ngacmimi me antigjen (nje agjent infektiv ose nje vaksine) dhe zakonisht e karakterizuar nga prania e kundertrupave te prodhuar nga strehuesi.

Abortion (Dështim)

Dështimi është një procedurë kirurgjike ose mjekësore për të ndërprerë shtatzaninë, duke larguar fetusin dhe placentën prej uterusit.

Accessibility(access) of health care (Aksesibiliteti, aksesi ne kujdesin shëndetësor)

Një tregues që mat atë pjesë të popullsisë që arrin të sigurojë shërbimet e duhura shëndetësore. Aksesibiliteti financiar tregon sesa në gjëndje është masa e njerëzve për të paguar për kujdesin shëndetësor. Zakonisht ai mund të matet përmes rezultateve të një studimi mbi gatishmërinë dhe mundësinë e një popullate për të paguar. Aksesibiliteti gjeografik tregon sesa të shtrirë janë shërbimet shëndetësore në hapësirë. Sigurisht që kjo lidhet me shpërndarjen e infrastrukturës në një rajon të caktuar, por gjithashtu edhe me sigurimin aktual të këtyre shërbimeve në këto institucione. Aksesibiliteti gjeografik varet nga mjetet lokale të transportit, si dhe nga topografia lokale. Aksesibiliteti kulturor tregon nëse aksesi ndaj shërbimeve shëndetësore pengohet nga tabutë kulturore. Këtu mund të jepen tre shembuj(i) a mund të përdorin gratë shërbimet shëndetësore nëse të gjithë mjekët në institucionin shëndetësor janë meshkuj? (ii) a do të përdorin personat që i përkasin një pakice etnike shërbime ku punojnë njerëz nga shumica e popullsisë? (iii) a do të përdorin njerëzit shërbimet shëndetësore për procese të cilat konsiderohen natyrore, pra që nuk kanë nevojë për ndërhyrje mjekësore (si shtatzania)

Accountability (llogaridhenie)

Detyrimi për ti bërë publike periodikisht drejtpërsëdrejti dhe tërthorazi, në detajet e duhura dhe në mënyrë harmonike të gjithë palëve, parimet, qëllimet, procedurat, lidhjet, rezultatet, të ardhurat dhe shpenzimet e çdo veprimtarie apo punë, në mënyrë që ato të mund të vlerësohen nga palët e interesuara.

Accreditation (Akreditim). Shih gjithashtu “Licensing”

Procesi me anë të të cilit një agjensi e autorizuar ose një organizatë tjetër vlerëson dhe njeh një institutucion ose një individ sipas një seri “standartesh” të cilat përshkruajnë strukturat dhe proceset që kontribuojnë në rezultatet e dëshirueshme për pacientin. Në dallim me liçensimin e institucioneve të kujdesit shëndetësor, i cili zakonisht është i detyrueshëm dhe i imponuar nga qeveria, akreditimi zakonisht është vullnetar dhe kryesisht i administruar nga organizmat jo-qeveritare. Akreditimi ka dy tipare kryesore: parimin e kontrollit të jashtëm dhe përdorimin e standarteve.

Active immunity (Imuniteti aktiv)

Një rezistencë e krijuar si përgjigje ndaj një ngacmimi me antigjen (një agjent infektiv ose një vaksinë) dhe zakonisht e karakterizuar nga prania e antitrupave të prodhuar nga strehuesi.

Acute Respiratory Infections-shkurt ARI (Infeksione akute respiratore)

Infeksione të rrugëve të frymëmarrjes që lidhen më tepër me moshën fëminore pasi shaktojnë një sëmundshmëri dhe një vdekshmëri të lartë. Nga pneumonia në botë ne vitin 2000 vdiqën më tepër fëmije se nga çdo sëmundje tjetër.

Adequacy (Përshtatshmëri, mjaftueshmëri).Shih gjithashtu “Appropriateness”

Zbatimi i atyre masave, teknologjive dhe burimeve të cilat do të ishin të mjaftueshme nga pikëpamja cilësore dhe sasiore për të arritur qëllimin e dëshiruar. Të qënit i përshtatshëm (adekuat) dhe të qënit siç duhet (appropriate) shpesh përdoren njësoj, megjithëse ka një dallim të lehtë midis tyre. Kur thuhet se një kujdes shëndetësor është i përshtatshëm (adekuat) ka një tendencë që ai të kuptohet si “i mjaftueshëm” gjë që e dallon nga një shërbim “siç duhet”(approriate) që do të thotë më tepër si “pikërisht ai shërbim që nevojitet”.

Administration (Administrim). Shih “Management”

Administered prices (Çmime të administruara). Shih “Prices”

Adverse selection (Përzgjedhje e keqe). Në dallim me “Cream skimming”

Një situatë ku individët janë të aftë të blejnë sigurime në ato shkallë përfitimi, të cilat janë poshtë përqindjeve të ndërshme ,pasi informacioni që ata kanë nuk është i disponueshëm nga siguruesit .Informacioni në këtë rast quhet asimetrik. Përkufizim plotësues: Një proces i cili ndodh kur individe të cilët priten të kenë humbje të ndryshme, paguajnë të njëjtin premium për sigurimet shëndetësore, dhe ku ato që priten të kenë humbje më të vogla dalin nga skema e sigurimeve shëndetësore, duke lënë aty vetëm individë me humbje të pritshme të mëdha. Përzgjedhja e keqe mund ta bëjë të vështirë ekzistencën e sigurimit privat.

Advocacy

Ngritje e zerit ne mbrojte te diçkaje apo dikujt.

Affordability (Përballueshmëria, mundësia financiare, se sa mund t’ia dalësh financiarisht)

Është shkalla sesa klientët e një shërbimi janë në gjëndje të paguajnë atë shërbim Kjo do të varet nga shpërndarja e të ardhurave, kostoja e shërbimit dhe mekanizmi financiar (për shembull nëse risqet janë marrë përsipër nga të gjithë, nësë ekzistojnë përjashtime për ata që kanë rrogë të ulët etj).

Age-adjusted mortality rate (Shkalla e vdekshmërisë e modifikuar sipas moshës)

Një shkallë e vdekshmërisë që modifikohet në mënyrë statistikore për të eleminuar efektet e shpërndarjeve të ndryshme të moshave në popullata të ndryshme.

Agency principle (Parimi i agjensisë)

Procesi i ekzistencës së një palë që quhet agjent e cila merr vendime në emër të një palë tjetër që quhet principali.

Age-specific mortality rate (Shkalla e vdekshmërisë specifike sipas moshës)

Një shkallë e vdekshmërisë për një grup-moshë të caktuar. Numëruesi është numri i vdekjeve në atë grup moshe ndërsa emëruesi është numri i personave në atë grup moshe.

Agent (Agjent)

Një faktor si për shembull një mikroorganizëm, substancë kimike ose ndonjë formë e rrezatimit, prania , apo prania e tepruar ose mungesa relative e te cilit është thelbësore për shfaqjen e problemeve shëndetësore.

AIDS-Acquired Immunodeficiency Syndrome (Sindromi i Pamjaftueshmërisë Imunitare të Fituar)

Një dobësim progresiv i sistemit imunitar i shoqëruar nga një ose me shumë sëmundje indikatore (infeksione oportuniste), përfshirë sarkomën e Kaposit, kancerin invaziv cervical, pneumoninë nga Pneumocisti carini dhe sindromin e dobësimit Gjatë AIDS-it, përkeqësimi i sistemit imunitar dallohet nga pakësimi i qelizave ndihmëse T, të cilat ndihmojnë në stimulimin e prodhimit të kundërtrupave. AIDS shkaktohet nga një retrovirus i quajtur HIV

Albanian Red Cross (Kryqi i Kuq Shqiptar)

Themeluar në 1921. Fushat kryesore të ndërhyrjes janë shëndeti,shoqëria, informacioni dhe përhapja e parimeve të lëvizjes botërore të Kryqit të Kuq dhe Gjysëmhënës së Kuqe dhe i të drejtës humanitare ndërkombëtare. Kryqi i Kuq Ndërkombëtar është themeluar në vitin 1864.

Alcohol dependance (Vartësi nga alkoli)

Një nevojë për doza të përsëritura të alkolit për tu ndjerë mirë ose për të mos u ndjerë keq

Allocative efficiency (Efiçienca alokative). Shih “Efficiency”

Alternative hypothesis (Hipoteza alternative)

Hipoteza që duhet zbatuar kur hipoteza zero rezulton jo e besueshme, në të cilën ekspozimi ka lidhje me sëmundjen.

Alternative medicine ( Mjekesi alternative)

Një kategori e gjere e sistemeve trajtuese (si për shembull kiropraktika, mjekesia me bime, akupunktura, homeopatia, naturopatia dhe devocioni shpirteror) ose tradita te bazuara ne kulture si shkenca Kineze dhe Kristiane. Karakterstika kryesore e tyre eshte se nuk pranohet nga shkencat biomjeksore. Gjithashtu quhet edhe si mjekesi plotesuese.

Ambulatory care (Kujdesi ambulator). Shih gjithashtu “Outpatient care” dhe “Primary/Secondary/Tertiary health care”

Të gjitha llojet e shërbimeve që i ofrohen pacientit, të cilat nuk e detyrojnë atë të zërë një shtrat institucional si pacient i shtruar, gjatë shërbimit që ai merr. Kur ky lloj kujdesi shëndetësor jepet edhe në institucione të cilët ofrojnë gjithashtu kujdes për pacientë të shtruar. Ai quhet “kujdesi për pacientë të jashtëm”(outpatient) Përkufizim plotësues:Shërbimet e kujdesit shëndetësor që ofrohen në shumë mjedise që shtrihen nga zyrat e mjekëve deri tek institucionet e pavaruara ambulatore kirurgjikale dhe qëndrat e kateterizimit kardiak.

Amenities: (Komoditete, Rehatira)

Perfshin cdo perfitim te prekshem dhe jo te prekshem , vecanerisht ato qe e bejne dicka (p.sh spitalin) me terheqes ose i shtojne vlere, apo qe ndihmojne ne rehati apo komoditet . Per shembull ne nje spital “amenities” jane nje salle komputerash, nje sherbim interneti, nje salle lodrash, nje sherbim postar, nje salle mbremjesh , nje faks, telefon, apo fotokopjatrice, dyqane te ndryshem , nje sherbim postar .Por edhe nje pamje e bukur nga dritarja e nje spitali perfshihet ne kete term.

American Red Cross (Kryqi i Kuq Amerikan)

Ai vepron në Shqipëri që prej 1999 në mbështetje të partnerit të tij shqiptar.Aktivitetet e tij përfshijnë programe në ndihmat ushqimore, edukimin shëndetësor, mobilizimin social, mbështetje teknike për fushatat e fruthit dhe rubeolës etj.

Analytic epidemiology (Epidemiologjia analitike)

Ajo degë e epidemiologjisë që merren me kërkimin e shkaqeve dhe pasojave mbi shëndetin.Ajo përdor grupe krahasimi, të cilët ofrojnë të dhëna bazë për të përcaktuar nga pikëpamja sasiore asocijimin midis ekspozimeve dhe rezultateve si dhe hipoteza mbi lidhjet shkakësore.

Analytic study (Studim analitik)

Një studim krahasues që synon të identifikojë dhe të përcaktojë nga pikëpamja sasiore asocijimet, hipotezat dhe të identifikojë shkaqet. Dy tipe të zakonshme janë studimi kohort dhe ai rast-kontroll.

Antibiotic (Antibiotik)

Një medikament për të trajtuar infeksionet bakteriale. Era e antibiotikëve ka filluar në vitin 1945. Babai i tyre mbahet Aleksandër Fleming

Antigen (Antigjen)

Është një substance e huaj që shkakton një përgjigje imunitare në organizëm (prodhimin e kundërtrupave për të luftuar antigjenët).Shëmbuj të zakonshëm të antigjeneve janë bakteriet dhe viruset që shkaktojnë sëmundje tek njeriu. Kundërtrupi formohet në përgjigje të një antigjeni të specifik, duke mos reaguar me të tjerë

Antiretroviral (Antiretroviral)

Një medikament, i cili ndalon ose suprimon veprimtarinë e një retrovirusi si ai i HIV-it. AZT-ja ishte medikamenti i parë antiretroviral që u përdor gjërësisht. Tani në treg po dalin të tjera medikamente edhe të kombinuara. Antiretroviralet nuk është se e kurojnë sëmundjen por ndihmojnë në menaxhimin e AIDS-it si një sëmundje kronike.

Appropriate(ness) (Përshtatshmeri ,të qënët siç duhet)

Flasim për përshtatshmeri ose të qënit siç duhet nëse një përfitim shëndetësor i kapërcen pasojat e pritshme negative në atë masë sa të justifikojë procedurat e kryera

Applied epidemiology (Epidemiologji e aplikuar)

Zbatimi ose praktikimi i epidemiollogjisë për të trajtuar probleme të shëndetit publik.

Applied epidemiology (Epidemiologji e aplikuar)

Zbatimi ose praktikimi i epidemiollogjisë për të trajtuar probleme të shëndetit publik.

Appropriate health technology (Teknologjia shëndetësore e përshtatshme)

Metodat, procedurat, teknikat dhe paisjet në fushën e shëndetesisë që janë të bazuara shkencërisht, të përshtatura me nevojat lokale dhe të pranueshme për ata që i përdorin dhe për ata mbi të cilët përdoren dhe që mund të mirëmbahen dhe të shfrytezohen me burimet e komunitetit ose që një vend i caktuar mund ti përballojë financiarisht.

Assessment (Vlerësim)

Grumbullimi i rregullt, analiza dhe shkembimi i informacionit lidhur me kushtet shëndetësore, rreziqet dhe burimet në një komunitet. Procesi i vlerësimit duhet për të bërë identifikimin e tendencave të sëmundjes, aksidenteve dhe vdekjeve, faktoreve të cilët mund ti shkaktojnë ato, burimeve të disponueshme shëndetësore dhe zbatimit të tyre, nevojave të paplotësuara dhe perceptimimin e komunitetit lidhur me çeshtjet shëndetësore.

Association (Asocijim, shoqerim)

Lidhje statistikore midis dy ose me shumë ngjarjeve, karakteristikave ose variableve të tjera.

Asymptomatic (Asimptomatik)

Pa shënja klinike.Përdoret shumë kur flitet për HIV/AIDS, pasi i referohet mungesës së shënjave klinike megjithë praninë e virusit në organizëm.

ATC classification of drugs (Klasifikimi ATC i barnave)

Klasifikim i barnave, i bazuar në kriteret anatomike,terapeutike dhe kimike.

Availability (Disponueshmeria, prania)

Prania e shërbimeve shëndetësore të nevojshme.

Average length of stay (Ditë-qëndrimi mesatar)

Pjesëtimi i numrit total të ditëve të qëndrimit të pacientëve në spital apo në një institucion të shërbimit akut, me numrin e daljeve apo shtrimeve në spital Nëse dita e pranimit dhe dita e nxjerrjes numërohen si një ditë ose dy, kjo varet sipas vendit.

Attack rate (Shkalla e sulmit)

Një variant i shkallës së incidences, që zbatohet për një popullate të vogel dhe që vëzhgohet për një kohe të kufizuar, si për shembull gjatë një epidemie.

Authorisation of Drugs Manifacturing (Autorizimi për Fabrikimin e Barnave)

Një dokument i lëshuar nga Ministri i Shëndetësisë çdo subjekti të interesuar për të zhvilluar në Republiken e Shqipërisë veprimtari fabrikuese të barnave apo edhe për operacione fabrikimi të pjesëshme si fraksionim, konfeksionim dhe prezantim të barnave të destinuara për tu shitur në Shqipëri edhe për eksport

AZT (Retrovir dhe zidovudinë)

Janë emrat e zakonshëm për substancen kimike 3-azidothymidinë. Ka qënë medikamenti i parë në treg për trajtimin e AIDS-it. Mendohej se ai mund të kishte qënë kura për sëmundjet që lidhen me AIDS-in, por shpresat u shuan në Kongresin Ndërkombëtar të AIDS-it në Berlin në 1993. AZT nuk është as i mirë si pretendojnë prodhuesit e saj,por nuk është aq i keq si akuzojnë aktivistët e AIDS-it. Në kombinim me medikamente të tjera (kokteil) ajo mund të ndihmojë në ngadalësimin e përparimit të HIV/AIDS. Ajo patjetër që ndihmon në ndërprerjen e transmetimit perinatal të HIV-it.

Baby friendly Hospital (Spital “Mik i foshnjave”)

Nisma “Spitalit Mik i Foshnjave” është një program ndërkombëtar i OBSH-së dhe UNICEF-it. Mbështetur në dhjetë hapat e ushqyerjes së sukseshme me gji, iniciativa njeh spitale dhe shtëpi lindjeje të cilat kanë ndërmarrë hapa për të siguruar një mjedis optimal për nxitjen, mbrojtjen dhe mbështetjen e ushqyerjes me gji. Ushqyerja me gji njihet nga një numër jashtezakonisht i madh autoritetesh shëndetësore si themeli i një shëndeti të mirë për foshnjat. Përveç kesaj, ushqyerja me gji ofron mundësi të mira për shëndetin e gruas si dhe për shoqërinë në formën e pakësimit të shpenzimeve të kujdesit shëndetësor. Që nga krijimi i saj në vitin 1991 kjo nismë ka përfshirë rreth 15.000 spitale dhe shtëpi lindjeje në më tepër se 125 vënde, të cilët kanë marrë çmimin e nderuar “Mik i foshnjave”. Edhe në Shqipëri ka dy spitale të tilla, ai i Fierit dhe ai i Lezhës.

Baseline (Linja bazë, niveli bazë)

Një vrojtim apo një vlerë e cila përfaqëson nivelin bazë të një sasie të matshme, pra një lloj pike referimi.Informacioni i linjes së bazës shpesh përdoret për të bere krahasimin me të dhënat e reja, për të përcaktuar përparimin apo prapambetjen.

Basic needs (Nevojat bazë)

Një term i përdorur për mallrat dhe shërbimet bazë të nevojshme për një minimum standart jetese si ushqimi, strehimi, veshja, higjena dhe arsimi,

BCG Bacille Calmette Guérin (Bacili Calmette Guérin)

Vaksinë për të parandaluar tuberkulozin. Jepet në momentin e lindjes. BCG do të thotë Bacille Calmette-Guerin (Bacili i Calmette-Guerin) BCG është një vaksinë për t'u mbrojtur nga tuberkulozi që e ka marë emrin sipas shkencëtareve francezë Calmette dhe Guerin. Vaksina është prodhuar për herë të parë në vitin 1924. Përdoret tek foshnjat dhe femijët në ato vënde ku ndeshet tuberkulozi. Në bazë të saj ka një version të zbutur të Mycobacterium bovis

Bed days (Ditë-shtrat)

Një ditë gjatë së cilës një person qëndron në shtrat dhe ku pacienti kalon një natë në spital. Ditë shtrat/për frymë ofron një mënyrë të maturi për të krahasuar shfrytëzimin e spitalit,duke marrë në konsideratë shtrimet, daljet dhe ditëqëndrimet.

Bed occupancy (Shfrytëzim shtrati)

Një tregues që shpreh shkallën e përdorimit të një shtrati spitalor nga pacientët.

Benchmarking (Krahasim).Shih gjithashtu “Best practice”.

Një proces i matjes së produktit ose shërbimit të një organizatë tjetër sipas standarteve specifike, në mënyrë që ta krahasosh atë me produktin apo shërbimin tënd. Standartet e specifikuara për krahasim shpesh përfaqësojnë standarte mesatare. Përkufizim plotësues: Krahasimi është një metode sistematike e përshkruar si “ të kërkuarit e praktikes më të mirë që do të çojë në një kryerje pune më të mirë” . Krahasimi mund të bëhet brenda të njëjtës organizatë (krahasim i brëndshëm),jashtë organizatës me një tjetër organizatë e cila prodhon të njëjtin produkt ose shërbim (krahasim i jashtëm) ose duke iu referuar një funksioni ose procesi të ngjashëm në një fushë tjetër (krahasim funksional)

Beneficiaries (Përfituesit)

Individet e mbuluar nga një plan shëndetësor, pra ata persona që përfitojnë prej këtij plani Kur themi përfitues mund ti referohemi si planeve shëndetësore publike ashtu dhe atyre private. Shpesh në anglisht në sistemin publik përdoren me të njejtin kuptim termi i siguruar në tre variante “insuree” (person i siguruar, pra si emër),insured (i siguruar pra si mbiemer) dhe “member”(anetar) ndërsa në sistemin privat më tepër përdoren termat “enrollee (i rekrutuar) dhe subscriber (i abonuar).

Benefit (Përfitim). Shih gjithashtu fjalën “Health benefit”

Në sigurimin shëndetësor, mund të jetë qoftë një pagesë me pará në dore që paguhet për të plotësuar një pretendim, në kuadrin e kushteve të një politike të dëmshpërblimit ose sigurimi i shërbimeve në natyre sipas një skeme të sigurimit mjekësor.

Benefits package (Paketa e përfitimeve)

Seria e shërbimeve dhe avantazheve në pará apo natyre, të cilat i gëzon një person, që plotëson disa kritere të caktuara. Ndonjëherë quhet “katalogu” ose “shporta” e përfitimeve. Përkufizim plotësues:Në sistemin e sigurimit shëndetësor dhe social, paketa e përfitimeve siguron të drejtën për një seri të shërbimeve të kujdesit shëndetësor për të siguruarit, të cilët përcaktohen sipas kritereve të vendosura në skemë.

Best practice (Praktika më e mirë). Shih gjithashtu “Benchmarking”

Një ekzaminim i metodave me anë të të cilave arrihen rezultatet optimale. Praktika më e mirë bashkë me krahasimin ,është një koncept organizativ që zbatohet në sektorin industrial dhe që gjithnjë e më tepër lidhet me menaxhimin dhe administrimin. Në këtë kontekst, “praktika më e mirë” i referohet një koncepti që shpreh një proces për të arritur përmirësime brënda agjensive ose mjediseve të veçanta me kalimin e kohes. Përmirësimet karakterizohen nga matja e cilësisë, efektivitetit, kosto-efektivitetit dhe rezultateve prodhuese.

Beveridge system (Sistemi Beverixh).

Shih edhe “Sistemi i sigurimit social dhe shërbimeve shëndetësore që e ka origjinën nga raporti i Beverixhit në Angli dhe Uells, i publikuar për herë të parë në vitin 1943. Ky raport rekomandon sigurimin e kujdesit shëndetësor për të gjithë njerëzit përmes sistemit qëndror të taksave dhe kontributeve të tjera financiare të detyrueshme dhe se një sistem i përfitimeve universale duhet të japë mbështetje kur tjetri është i papunë , i sëmure, invalid dhe ka dale në pension. Akti i Shërbimit Kombëtar Shëndetësor i 1946 vendosi sigurimin e shërbimeve falas për parandalimin, diagnostikimin dhe trajtimin e sëmundjeve. Sistemi Beverixh përfshin një pjesë të ndjeshme të ofruesve publike, që shpesh kanë personel që paguhet për këtë punë.

Bias (Njëanshmëri)

Devijimi i rezultateve nga e verteta ose procesi që çon në një devijim të tillë.Çdo tendence në grumbullimin, analizen, interpretimin, publikimin ose rishikimin e të dhënave që mund të çojë në konkluzionin se ato janë sistematikisht të ndryshme nga e vërteta.

Biennal Collaborative Agreement-BCA (Marrëveshje Dyvjeçare e Bashkëpunimit)

Nënkupton marrëveshjet dyvjeçare teknike të bashkëpunimit midis Shqipërisë dhe Organizates Botërore të Shëndetesisë. Normalisht nëshkruhet nga Ministri i Shëndetësisë dhe Drejtori i Zyres Rajonale i OBSH-së për Evropën.

Biological agent (Agjent biologjik)

Një mikroorganizëm, virus ose ndonjë lëndë tjetër toksike, e cila përdoret si armë gjatë luftës.

Përdorimi në shkallë industriale i proceseve biologjike, më dukshëm në rastin e teknikave rikombinuese të ADN-së, për të riprodhuar barna ose (nëpërmjet tharmë-timit) prodhime ushqimore në masë për njerëzit ose kafshët, nganjëherë me anë të riqarkullimit të mbeturinave.

Biological warfare (Lufta biologjike)

Përdorimi ushtarak i agjentëve të dëmshëm biologjike si bakterie patogjene.

Biotechnology (Bioteknologji)

Bioterrorism (Bioterrorizëm)

Terrorizëm që përdor agjente biologjike. Mund të jenë virusë, bakterie, rikecie, kërpudha ose toksina biologjike

Bismarckian system (Sistemi i Bismarkut). Shih gjithashtu “Health care system ”

Një sistem i sigurimit shëndetësor dhe social i futur në shekullin e 19 në Përandorinë Gjermane nën perandorin Bismark. Ky sistem është i detyrueshëm me ligj për shumicën ose për të gjithë popullsinë, në mënyrë që ajo të marrë sigurimin e caktuar nga një palë paguese e tretë përmes kontributeve që nuk lidhen me riskun dhe që janë të ndara nga taksat ose pagesat e tjera të vendosura me ligj. Quhet gjithashtu sigurimi shëndetësor social. Kjo skemë përfaqësonte në parim një mënyrë për të shmangur impaktin e keq të papunësisë, varfërisë dhe sëmundjeve që prekin pjesë të gjëra të popullsisë.

Block contracts (Kontrata në bllok). Shih “Contracts”

Block grants (Grante në bllok) Këto grante janë me shuma të

pandara sipas zërave, të llogaritura në mënyrë prospektive, pra që më parë dhe të bazuara në kritere specifike, të cilët nuk mund të ndikohen nga autoritetet që i marrin këto grante për një periudhë afatshkurtër, për shembull grante që jepen mbi bazën e numrit të banorëve dhe shpërndarjen e tyre. Këto lloj grantesh i referohen shpesh granteve nga qeveria për autoritetet lokale.

Blood bank (Banke gjaku).

Një vend ku grumbullohet gjaku nga dhuruesit, ku përcaktohet grupi, ndahet në komponente,ruhet dhe përgatitet për transfuzion

Blood screening (Kontroll i gjakut)

Nënkupton kontrollin laboratorik që i bëhet gjakut për të vërtetuar praninë e shkaktareve infektive,për shembull për HIV-in etj.

Breastmilk substitute (Zëvëndësues i qumështit të gjirit)

Një formulë ose qumësht që jepet në vend ose si shtesë e qumështit të gjirit.

Budget (Buxhet). Shih gjithashtu “Flexible/ Fixed/ Global/Open-ended budget”

Burime financiare që vihen në dispozicion për të siguruar një nivel të caktuar shërbimesh gjatë një periudhe të caktuar kohe ose për tu përdorur për një qëllim specifik.

Bureaucratic and political corruption (Korrupsioni burokratik dhe politik)

Kur politikanët apo burokratët përdorin pushtetin dhe ndikimin e tyre për të siguruar mbështetje elektorale. Për shembull ndërtimi i një spitali apo mosmbyllja e tij në një vend ku ai nuk nevojitet.

Burden of disease (Barre, peshë e sëmundjes)

Shpenzimet shëndetësore dhe social-ekonomike që rrjedhin nga një gjëndje e caktuar shëndetësore apo një sëmundje.

Palliative care (Kujdesi palaitiv)

Kujdesi palaitiv eshte ai kujdes qe synon te lehtesoje dhimbjet dhe diskomfortin per te permiresuar cilesine e jetes per te gjithe pacientet ne nje stad perfudimtar (vdekje) te semundjes.

Capital (Kapital)

Një grumbullim i burimeve financiare që nuk duhet për konsumim ditor. Ky lejon një kontribut në drejtim të veprimtarisë prodhuese, duke investuar në kapitalin fizik (si ndërtesat) dhe në atë njerëzor (si edukimi dhe trajnimi)

Capital expenditure (Shpenzim kapital)

Shpenzimi që duhet për financimin e institucioneve dhe pajisjeve te përhershme ose gjysëm te përhershme si ndërtesat etj..Shpenzimi kapital nënkupton gjithashtu dhe shpenzim investues ose jo rrjedhës.

Capitation (Pagesë për koke, për frymë). Në dallim me “Fee-for-service”

Një pagesë fikse që i bëhet një ofruesi të shërbimit shëndetësor (për shembull një mjeku) për çdo person të listes që i shërbehet për një periudhe të caktuar kohe Termi përdoret gjithashtu për alokimin e parave për frymë paguesve të një palë të tretë për shembull sigurimeve shëndetësore nga një fond i përbashkët. Përkufizim plotësues: Një mekanizëm pagese ku një institucion merr një sasi fikse të paracaktuar parashë për një periudhe kohe (për shembull një muaj, një vit) për çdo individ për të cilin ajo është përgjegjës për ti plotësuar nevoja të caktuara shëndetësore (për shembull kujdesi parësor, kujdesi dytësor), pavaresisht nga volumi i shërbimeve të kryera. Me fjalë të tjera, pagesat ndryshojnë sipas numrit të pacienteve të regjistruar, por jo sipas numrit të shërbimeve për pacient. Anët e mira dhe të keqia të pagesës për frymë janë: parandalon mbipërdorimein e shërbimeve, por në të njëjtën kohë kufizon shërbimet e nevojshme.

Carrier (Mbartës)

Një njeri ose kafshë pa sëmundje të dukshme, që strehon një agjent të një sëmundjeje infektive dhe që është i aftë që të transmetojë këtë agjent tek të tjerët.

Case (Rast)

Në epidemiologji është një shembull i numërueshëm i një sëmundjeje të veçante, një çrregullimi apo një gjëndjeje nën studim në një popullatë ose grup studimi. Ngandonjëherë i referohet edhe vetë personit me një sëmundje të caktuar.

Case-based payment (Pagesë mbi bazën e rastit). Shih gjithashtu edhe “Payment “ dhe ”Diagnosis-related group”

Kur paguesit e një palë të tretë paguajnë mjekët/spitalet sipas rastit që ata trajtojnë, dhe jo sipas shërbimit ose ditëve të shtratit. Pagesa sipas rastit mund të bazohet në një përqindje të vetme për rast, por në shumicën e rasteve bazohet në një skemë pagesash sipas diagnozës, shpesh e quajtur “grupet mbi bazën e diagnozës”. Metoda e tjera përfshijnë Kategorite e Menaxhimit të Pacientit dhe Klasifikimi i Sëmundjeve.

Case-control study (Studim rast-controll)

Një studim në të cilin faktoret e riskut të njerëzve me një sëmundje krahasohen me ata pa sëmundje.

Case definition (Përkufizimi i rastit)

Një seri kriteresh standarte për të vendosur nëse një person ka një sëmundje të caktuar apo një gjëndje shëndetësore të veçante, duke specifikuar kriteret klinike, kufijtë në kohë,vend dhe personin.

Zoonosis (Zoonozë)

Një sëmundje infektive që në kushte normale është e transmetueshme nga kafshët tek njerëzit

Years of potential life lost (Vite të humbura potenciale të jetës)

Një masë e impaktit të vdekshmërisë të parakohëshme në një popullsi, kalkuluar si shuma e diferencave midis një minimumi të paracaktuar ose jetë të dëshiruar dhe moshës së vdekjes për individë që vdesin me herët sesa mosha e paracaktuar.

World Health Day (Dita Botërore e Shëndetit)

Është një forum për informim dhe diskutim rreth shëndetit në botë. Ajo festohet çdo vit në 7 prill në 191 vende anëtare të Organizatës Botërore të Shëndetësisë. Caktimi i ditës Botërore të Shëndetit ishte një nga aktet e para zyrtare të OBSH-së. 7 prilli është dita e miratimit zyrtar të kushtetutës se OBSH-së, keshtu që kjo ditë kujton pikërisht atë moment të rendesishëm të jetës së OBSH-së. Që prej vitit 1950 Dita Botërore e Shëndetësisë i kushtohet një çeshtje të caktuar specifike që përbën shqetesim botëror.

WHO Humanitarian Mission to Albania (WHO/HM). Misioni Humanitar i OBSH-së në Shqipëri)

Është një mision që u vendos në Shqiperi gjatë krizës së vitit 1997 për te mbështetur Ministrinë e Shëndetësisë në kapërcimin e krizës. Që pas hapjes së zyrës, Misioni Humanitar i OBSH u perfshi ne nivele te ndryshme ndërhyrjeje si: vlerësimin e emergjencave në shendetin publik, pajisjen me materiale emergjente, mbështetjen teknike ne sektorin farmaceutik dhe kontrollin e semundjeve infektive, rehabilitimin e laboratoreve te shëndetit publik, koordinimin dhe mbështetjen e organizmave te tjera partnere. Gjatë krizes kosovare misioni u fuqizua ndjeshëm. Aktivitete te rendesishme te tij që vazhduan edhe pas krizes kosovare qenë në fushën e suverjancës së semundjeve infektive, kontrollin e tuberkulozit, shendetin mendor dhe farmaceutikës. Po ashtu ka pasur mbështetje të tjera si lidhur me përdorimin e duhur të gjakut, vaksinimin ndaj hepatitit B etj. Misioni Humanitar i OBSH-së ka luajtur dhe vazhdon të luajë një rol të rëndesishëm në fushën e koordinimit të të gjitha agjensive të tjera të huaja që veprojnë në fushën e shendetit.

Consumer sovereignity (Sovraniteti i konsumatorit)

Control of disease (Kontrolli i sëmundjes)

Reduktimi i incidences së sëmundjes, prevalences, sëmundshmërisë ose vdekshmërisë si rezultat e përpjekjeve të qëllimshme. Keshtu sëmundja mund të mos jetë me e rëndësishme nga pikepamja e shëndetit publik, por prapëseprapë duhen masat e ndërhyrjeve të vazhdueshme për ta mbajtur këtë reduktim.

User charge/fee (Pagesa, tarifa të përdoruesit). Shih gjithashtu “Cost sharing”

Tarifate përdoruesit janë pagesa për mallra dhe shërbime që përdoruesi ose pacienti duhet të paguajë. Tarifat që vihen për shërbimet shëndetësore ose medikamentet mund të përdoren për të frenuar koston e ofrimit të shërbimeve dhe të ndikojnë kërkesën për këto produkte.Ato mund të përdoren gjithashtu me objektivin e sigurimit të të ardhurave për investime shtetërore. Taksat e përdoruesit nuk reflektojnë domosdoshmerisht koston. Termi zakonisht i rezervohet situatave në mungesë të sigurimeve shëndetësore (ndryshe ato quhen bashkëpagesa)

Total expenditure on health (Shpenzimi total për shëndetin)

Shpenzim total ose kombëtar për shëndetin që bazohet në kufijtë e mëposhtëm identifikues dhe funksionale të kujdesit mjekësor: Shërbimet e kujdesit shëndetësor personal+mallrat mjekësore të harxhuara për pacientë ambulatore= shpenzimet totale personale për shëndetin+ shërbimet parandaluese dhe shëndeti publik+ administrimi shëndetësor dhe sigurimi shëndetësor= shpenzimet korente totale për shëndetin+ investimi për institucionet shëndetësore=shpenzimet totale për shëndetin Një tjetër formulë është : shpenzimi total për shëndetin=shpenzimi për kujdesin shëndetësor privat+shpenzimet për kujdesin shëndetësor publik.

Trade off

Lëshim, kompromis. Pranimi i diçkaje më të keqe në një drejtim për hir të një të mire në një drejtim tjetër

SWOT Analysis

Perfshin analizen e aneve te forta dhe te dobta (S=Strong dhe W=Weakness) dhe nje analize te shanceve dhe te rreziqeve ( O=Opportunities-T=Threats)

Stewardship (Të përkujdesurit, kujdes në drejtim)

Një funksion i qeverisë që ka te bëjë me përgjegjesinë për mirëqënien e popullsisë dhe me besimin e legjitimitetin me të cilin aktivitetet e saj shihen nga qytetarët. Më rëndom ne e përkthejmë si funksioni drejtues, drejtimi . Më konkretisht ai nënkupton funksionet kryesore të ministrisë së shëndetësisë , strukturën e saj, politikat dhe strategjitë shëndetësore, veprimet ndërsektoriale, informacionin shëndetësor, kornizën ligjore, qeverisjen dhe zhvillimin e sistemit etj. Është njëri prej katër funsioneve të sistemit shëndetësor. Ashtu si dhe fjala “governance” edhe kjo fjalë nuk përkthehet kollaj në gjuhë të tjera.

Statutory health insurance (Sigurim shëndetësor statutor). Shih “Compulsory health insurance” dhe “Social health insurance”

Semashko system (Sistemi Semashko)

Një model uniform i organizimit të shërbimeve shëndetësore në vendet e Evropës Lindore pas Luftës së Dytë Botërore, që u hoq në fillimet e viteve 90. Financimi i shërbimeve shëndetësore bëhej teresisht përmes buxhetit shtetëror, me institucione të kujdesit shëndetësor pronë publike. Për planifikimin, alokimin e burimeve dhe menaxhimin e shpenzimeve kapitale ishin përgjegjës nivele të ndryshme të administrates shtetërore si ai qëndror, rajonal dhe lokal. Sistemi ka një strukture vertikale, me përgjegjësi të përcaktuara në mënyrë të sakte.

Risk pooling (Grumbullim i përbashkët i riskut)

Formimi i një grupi në mënyrë që risqet individuale mund të ndahen midis shumë njerëzve. Përkufizim plotësues: Aktorë ku cilido prej te cilëve mund të përballet me humbje të medha, bien në ujdi për të kontribuar me një premium të vogël në një shportë të përbashkët për ta përdorur për të kompensuar çdo njërin prej tyre nëse ai pëson humbje. Kontributet duhet të mbulojnë humbjet plus shpenzimet administrative.

QALY-Quality-Adjusted Life-Years (Vite jetë të modifikuar sipas cilësisë)

Një njësi matëse që kombinon vdekshmerinë dhe përirësimet në cilësinë e jetës (si rezultat i trajtimit mjeksor i matur si numri i viteve të jetës së fituar, i modifikuar sipas cilesisë).Llogariten duke matur vitet totale të humbura për shkak të një sëmundjeje ose të fituar nga trajtimi mjeksor, duke ponderuar çdo vit me një tregues (koefiçient) të cilësisë së jetës (nga 0 që përfaqëson shëndetin më të keq deri në 1 ose 100 që përfaqëson shëndetin më të mirë) për të pasqyryar cilesinë e jetës në atë vit.

Purchasing Power Parity-PPP (Ekuivalenca e fuqisë blerëse)

PPP-të janë shkallët e konvertimit të valutës që barazojnë fuqinë blerëse për të gjithë serinë e mallrave dhe shërbimeve që përmbahen në GDP-në totale të një vendi PPP-ja është një mjet i dobishëm për kalkulimin e GDP-së reale të një vendi. Ajo nuk pasqyron domosdoshmërisht fuqinë blerëse për shërbimet shëndetësore, e cila është më e ulët nëse mallrat dhe shërbimet importohen nga vende me çmime më të larta. Përkufizim plotësues: PPP-të janë shkallët e konvertimit valutor, të cilat eleminojnë diferencën në nivelin e çmimeve midis vendeve.

Primary health care (Kujdesi shëndetësor parësor). Shih gjithashtu dhe “Secondary/Tertiary health care”

Niveli i parë i kontaktit me njerëzit, që vepron për të përmirësuar shëndetin e komunitetit. Në një sistem me portjer, të gjitha konsultimet fillestare (jo emergjente) me doktoret, infermieret ose stafin tjetër shëndetësor, quhen kujdesi shëndetësor parësor, në dallim me kujdesin shëndetësor dytësor ose shërbimet e rekomandimit (ku tjetrit i rekomandohet të shkojë). Në sistemet me akses direkt tek specialisti, dallimi zakonisht bazohet në llojin e institucionit. Për shembull poliklinikat ofrojnë kujdes parësor dhe spitalet dytësor Përkufizim plotësues: Kujdesi shëndetësor parësor është një kujdes shëndetësor esencial i arritshëm, me një kosto që vendi dhe komuniteti mund ta përballojnë, me metoda që janë praktike, shkencërisht të bazuara dhe të pranueshme nga pikëpamja sociale.

Premium (Premium,prim)

Një pagesë njeshe për sigurimin vullnetar. Premiumet mund të diferencohen sipas moshës (në momentin e hyrjes në skeme), seksit dhe sëmundjeve para-ekzistuesë të personit të siguruar, të kalkuluara mbi vlerën prezente të një kostoje të pritshme, të cilen mund të shkaktojë një person i siguruar ose mbi bazë komuniteti.

Over-the-Counter Drug (Bar mbi banak)

Medikament që jepet pa recetë Një bar që nuk ka nevojë për recetë sipas ligjit përkates të shtetit

Out-of-pocket payments (Pagesa nga xhepi). Shih “User charges”

Këto pagesa përfshijnë ndarjen e kostos me të tjerë si dhe shpenzimet private për shërbime që nuk mbulohen nga planet respektive shëndetësore Përkufizim plotësues: Pagesë e bëre nga konsumatori i shërbimeve shëndetësore drejtpërsedrejt tek ofruesi në kohën kur e merr shërbimin. Pagesa që bëhen drejtpërsëdrejti nga pacienti. Ato përfshijnë ndarjen e shpenzimeve (dhe tarifën e paguesit) dhe pagesat jo zyrtare të bera ndaj ofruesve të shërbimit shëndetësor.

National health accounts (Llogaria kombëtare shëndetësore). Shih edhe “Health expenditure”

Abatement(Pakesim)

Procesi i reduktimit dhe i minimizimit te shkalles se emisioneve te gazeve sere

Abiotik (pa jete)

Pa jete, qe nuk eshte i gjalle, qe nuk jeton

Informacion, zakonisht në formën e indikatorëve, që një vend mund të grumbullojë lidhur me shpenzimet shëndetësore. Indikatorët mund të përfshijnë shpenzimet totale shëndetësore, shpenzimet publike, shpenzimet private, shpenzimet nga xhepi, ato nga taksat dhe shpenzime të tjera publike, shpenzimet për sigurimet sociale, shpenzimet publike për shëndetin.

Moral hazard (Rrezik moral)

Mundesia e konsumatoreve ose ofruesve që të shfrytezojnë jo sipas rregullave një sistem të përfitimeve, në dëm ose dizavantazh të konsumatoreve të tjere, ofruesve ose komunitetit financiar, pa pësuar pasojat financiare. Një term i sigurimeve shëndetësore. Aty ku shërbimet nuk paguhen direkt nga individet, ata mund të kenë rrezik ose të veprojnë në një mënyrë, e cila rrit kërkesën për shërbime shëndetësore. Është në interes të siguruesit të krijojë dezincentive ndaj të tilla sjelljeve (si bashekpagesën ose premiume mbi bazën e riskut)

Licensing (Liçensim). Shih gjithashtu “Accreditation”

Vendosja e kufizimeve legale që përcakton se cilët individe ose institucione kanë të drejten të ofrojnë shërbime ose mallra (zakonisht bazohet në përmbushjen e kërkesave minimale) Në dallim me akreditimin, i cili është vullnetar dhe kryesisht administrohet nga organizma joqeveritare. liçensimi i institucioneve të kujdesit shëndetësor zakonisht është i detyrueshëm dhe i imponuar nga shteti. Përkufizim plotësues: Liçensimi i cili përdor standarte, vendos nivele minimale, pra kërkesa që duhet të plotësohen për të caktuar një individ ose një institucion si të përshtatshëm për të ofruar një shërbim për publikun.

Inpatient (Pacient i brendshëm, i shtruar). Shih gjithashtu “Ambulatory care”. Në dallim me “Outpatient”

Një pacient i cili pranohet zyrtarisht (ose i shtruar në spital) në një institucion për trajtim dhe ose për kujdes shëndetësor dhe që qendron minimalisht një nate në spital ose në një institucion tjetër që ofron kujdes për pacientë të brendshëm. Përkufizim plotësues: Një pacient i cili ka kaluar përmes procedurës së plotë të pranimit dhe ka zënë një shtrat në një pavion me pacientë të brendshëm.

Incidence rate (Shkalla e incidencës)

Një masë e frekuencës me të cilën një ngjarje si për shembull një rast sëmundje haset në një popullatë të caktuar gjatë një periudhe të caktuar kohe. Emëruesi është popullata në risk dhe numurues është numri i rasteve të reja që hasen gjatë periudhës së caktuar të kohës.

Herd immunity (Imuniteti i grupit,tufes)

Rezistenca e një grupi ndaj invazionit dhe përhapjes së një agjenti infektiv, bazuar mbi rezistencën ndaj infeksionit nga një proporcion i madh individësh, anëtarë të atij grupi

Health care system (Sistemi i kujdesit shëndetësor). Shih gjithashtu “Health system” , “Beveridge/Bismarckian/Semashko system”, “Social health insurance”,“Contract/ Integrated model” Një strukturë zyrtare për një popullsi të c

aktuar, financimi, menaxhimi, shtrirja dhe përmbajtja e së cilës përcaktohet me ligj dhe rregullore. Ai siguron shërbime për njerëzit për të kontribuar në shëndetin e tyre dhe ofrohet në mjedise të caktuara si shtëpi, institucione arsimore, vende pune, vende publike, komunitetete, spitale dhe klinika. Sistemi i kujdesit shëndetësor (ofrimi) i referohet shërbimeve të kujdesit shëndetësor që kryhen në sektorin e kujdesit shëndetësor parësor, dytësor dhe tretësor. Është sistemi që merret me masat mjekësore dhe terapeutike që synojnë të ruajnë dhe përmirësojnë kushtet shëndetësore të pacientit. Përkufizim plotësue: Një seri elementesh dhe lidhjet e tyre në teresinë komplekse, të ngritur për ti shërbyer nevojave shëndetësore të popullsisë.

Generic drugs (Medikamente xhenerike)

Medikamente të cilat janë identike nga pikëpamja kimike me preparatin farmaceutik të prodhuar nga një firmë, e cila i ka dhënë emrin e vetëm si prodhuese e tij, por që prodhohen nga konkurentë, pasi firmës i ka skaduar patenta për atë medikament.

GAVI (Global Alliance for Vaccines and Immunisation)

Aleanca Globale për Vaksinat dhe Imunizimin (GAVI) është një koalicion ndërkombëtar partneresh. Ajo përfshin qeveritë nacionale, organizatat ndërkombëtare si psh. Fondi i Kombeve të Bashkuara të Fëmijeve (UNICEF), Organizata Botërore e Shëndetesisë (WHO) dhe Banka Botërore, Institucionet bamirëse, si psh. Programi i Vaksinimit të Femijeve Bill dhe Melinda Gates dhe Fondacioni Rockfeler, sektori privat i përfaqësuar nga Federata Ndërkombëtare e Shoqatave te Manifakturave Farmaceutike dhe institucionet kërkimore dhe të shëndetit publik. Aleanca u krijua zyrtarisht në Davos të Zvicrës në Janar 2000.

Gatekeeper (Portjer)

Një mjek i kujdesit shëndetësor parësor (ose ndonjë ofrues tjetër) i cili është përgjegjës për mbikqyrjen dhe koordinimin e të gjitha nevojave mjekësore të pacientit. Portjeri duhet të autorizojë çdo rekomandim të pacientit tek një specialist ose një spital. Me përjashtim të rasteve të urgjencës, ky lloj autorizimi duhet të jepet përpara se të fillojë kujdesi shëndetësor. Funksioni i portjerit është një mënyrë për ta larguar pacientin nga vetërekomandimi i panevojshëm drejt shërbimeve të specializuara të kushtueshme.

Food safety (Siguri ushqimore)

Nënkupton se sa të sigurtë janë ushqimet që hamë nga pikëpamja shëndetësore.

Food security (Sigurimi i ushqimit)

Nënkupton te siguruarit e ushqimit për të ngrënë.

Fringe benefits:

Perfitime shtesë,suplementare

Externality (Efekt nga brënda jashtë)

Rezultati i një aktiviteti që shkakton përfitime dytësore (efekte të dëshirueshme) ose dëme (shpenzime, ndotje) tek të tjerët, pa kompensim përkates ose pagesë prej atyre që e shkaktojnë këtë efekt të jashtëm. Gjithashtu quhen edhe efekte anësore ose efektet e kapërcimit të kufirit (derdhjes). Përkufizim plotësues: Kosto ose përfitime të cilat lindin nga prodhimi ose konsumi, të cilat bihen mbi individe ose grupe që nuk janë të përfshire direkt në prodhimin ose konsumin në fjalë dhe që nuk kompensohen. Për shembull, një ekternalitet përfitues është imunizimi i një individi ndaj sëmundjeve infektive i cili mund të bllokojë transmetimin e sëmundjes tek indvidet e tjere, të cilët nuk përfshihen direkt dhe që nuk paguajnë asgjë për këtë mbrojtje.

Evidence-based medicine (Mjeksi e bazuar në fakte)

Përdorimi i ndërgjegjshëm, i qartë dhe i kujdesshëm i fakteve më të mira aktuale në marrjen e vendimeve lidhur me kujdesin për pacientët individualë. Praktika e mjeksisë të bazuar në fakte nënkupton integrimin e ekspertizës klinike individuale me faktet klinike më të mira të disponueshme nga puna kërkimore sistematike Përkufizim plotësues: Analiza sistemike e informacionit lidhur me efektin e trajtimit dhe përdorimit të tij për të ofruar rezultate optimale shëndetësore.

Euro (EURO)

Me këtë emër njihet shkurtimisht Zyra Rajonale e Organizatës Botërore të Shëndetësisë për Evropën.

Family doctor (Mjeku i familjes)

Mjek, i cili ka për detyrë t’u sigurojë njerëzve një shërbim shëndetësor të gjërë që nga fillimi i jetës deri në vdekje dhe ti keshillojë ata për të gjithë aspektet e shëndetit, pavarësisht nga mosha, seksi, grupi etnik ose besimi.

F A O - Shkurt anglisht për “Food and Agricultural Organisation of the United Nation" (Organizata pcr Ushqimin dhe Bujqësinë e Kombeve të Bashkuara).

Themeluar në vitin 1945. Ka 158 vende anëtare. FAO kërkon të nxisë prodhimin bujqësor, pyjor, peshktarinë dhe të përmirësojë shpërndarjen e tyre. Gjithashtu ajo i jep asistence teknike qeverive të vendeve anëtare për përmirësimin e ushqyerjes. Qendra është në Romë.

Fee-for-service (Tarife për shërbim). Shih “Reimbursement” dhe “Payment”. Në dallim me fjalën “Capitation”

Pagesa që i bëhet një ofruesi të shërbimeve shëndetësore për çdo akt apo shërbim që bën. Përkufizim plotësues: Një mekanizëm pagese me anë të të cilit një ofrues i kujdesit shëndetësor ose një institucion i kujdesit shëndetësor paguhet sa herë që ofrohet një shërbim i rimbursueshëm (për shembull një vizitë, një procedurë kirugjikale, një test diagnostik etj). I referohet një metode rimbursimi për ofruesin e shërbimit shëndetësor. Ai paguhet për çdo shërbim të veçantë që i bën pacientit sipas një liste tarifash.

Fundholding (Mbajtje e fondeve)

Një sistem pagese për kujdesin mjeksor, i cili ka karakteristikat e meposhtme: Burimet financiare për kujdesin shëndetësor alokohen për frymë. Burimet fianciare ruhen në një fond dhe mjeku i përgjithshëm zakonisht është vendim-marrësi për alokimin e fondeve.

Global Fund for HIV/AIDS, TB and Malaria (Fondi global për HIV/AIDS, TB dhe Malarien)

U ngrit në janar 2002 si një instrument financiar, plotësues i programeve ekzistuese për këto sëmundje. Qëllimi i Fondit Global është që të tërheqë, menaxhojë dhe nxjerrë burime shtesë përmes partneritetit privato-publik. Kjo do të çonte në një pakësim të infeksioneve, sëmundjeve edhe vdekjeve të shkaktuara nga këto tre sëmundje.

Governance (Qeverisje)

Të ushtruarit e autoritetit politik, ekonomik dhe administrativ në menaxhimin e punëve të një vendi në të gjitha nivelet. Që nga futja e fjales “stewardship”(të kujdesurit), termi “qeverisje” ndonjëherë reduktohet në marrëdhënien midis pronareve dhe menaxhimit të një organizate, domethënë qeverisja e spitaleve private do të ushtrohej nga pronarët e tij të interesuar për shembull që të nxjerrin përfitime, ndërsa roli “stewardship” i qeverisë do të synonte sigurimin për shembull të aksesit, dhe kostove të pranueshme nga pikëpamja sociale. Megjithatë si fjala “governance” ashtu dhe fjala “stewardship” nuk përkthen kollaj në gjuhë të tjera.

Gross domestic product-GDP (Produkti i brendshëm bruto-(xhi-di-pi)

Vlera monetare e të gjitha mallrave dhe shërbimeve të prodhuara në një vend, në një ekonomi, gjatë një viti. Vlera totale në pará e të gjitha mallrave dhe shërbimeve përfundimtare të prodhuara në një ekonomi gjatë një periudhe kohe të caktuar (zakonisht një vit), plus të ardhurën neto nga prona prej investimeve jashtë shtetit.

Health (Shëndet)

Është një gjendje e mirëqënies së plotë fizike, mendore dhe sociale dhe jo vetëm mungesa e sëmundjes apo të qënit i pamundur.

Health care (Kujdes shëndetësor)

Çdo tip shërbimi që ofrohet nga specialistet ose paraspecialistet me një impakt në statusin shëndetësor. Përkufizim plotësues: Mallra dhe shërbime që përdoren si impute për të prodhuar shëndet. Në disa analiza, është koha dhe njohuritë e përdorura për të ruajtur dhe promovuar kujdesin shëndetësor, plus imput-eve të kujdesit shëndetësor konvencional

Health care professional (Profesionist i kujdesit shëndetësor)

Një individ i cili është trajnuar në një specialitet ose është arsimuar në një fushë që ka të bëjë me shëndetin. Kjo mund të përfshije administraten, ofrimin direkt të kujdesit shëndetësor për pacientin, dhe shërbimet ndihmëse.

Health centre (Qendër shëndetësore)

Një institucion që ofron shërbime mjekësore dhe sanitare (ambulatore) për një grup specifik në një popullsi. Idealisht ky shërbim duhet të përfshije a) kujdes mjekësor dhe sanitar (si parandalues ashtu dhe promovues të shëndetit) për individe, familje dhe grupe të tjera specifike dhe shoqërinë si një të tërë b) kujdes mjeksësor për pacientet si brënda qendrës shëndetësore ashtu dhe në shtëpi dhe c) shërbime rehabilituese bashkë me institucionet e mirëqënies sociale. Në Evropen Lindore këto quheshin dispanseri dhe poliklinika. Në perëndim mund të quhen praktikat e mjekëve ose qendrat e komunitetit.

Health economics (Ekonomia e shëndetit)

Disiplina e ekonomisë e zbatuar në shëndetësi. Ajo përpiqet ti japë përgjigje pyetjeve të tilla si :Sa prej burimeve të shoqërisë i dedikohen shëndetësisë ? Çfarë përparesie i jepet aspekteve të ndryshme të shëndetesisë dhe shërbimeve shëndetësore? Për çfare shërbimesh shëndetësore njerëzit janë gati të paguajnë? Cilat janë shpenzimet e drejtpërdrejta dhe terthore? Cili është impakti i shërbimeve shëndetësore në ekonominë e vendit etj.

Life expectancy (Jeta e pritshme)

Numri i viteve që pritet të jetojë mesatarisht një popullsi e dhënë. Përllogaritet me mesataren e jetës, bazuar në shkallën aktuale të vdekshmërisë për të gjitha grup-moshat. Indikatorë të tjerë të jetës së pritshme janë jeta e pritshme në moshen 1,15, 45 dhe 65 vjeç.

Lifestyle (Mënyra e jetesës)

Një mënyrë e përgjithshme e të jetuarit e bazuar në ndërlojën midis kushteve të jetesës në kuptimin e gjërë dhe menyrat idividuale të sjelljes të përcaktuara nga faktoret social-kulturore dhe karakteristikat personale.

Capitation (Pagesë për koke, për frymë). Në dallim me “Fee-for-service”

Një pagesë fikse që i bëhet një ofruesi të shërbimit shëndetësor (për shembull një mjeku) për çdo person të listes që i shërbehet për një periudhe të caktuar kohe Termi përdoret gjithashtu për alokimin e parave për frymë paguesve të një palë të tretë për shembull sigurimeve shëndetësore nga një fond i përbashkët. Përkufizim plotësues: Një mekanizëm pagese ku një institucion merr një sasi fikse të paracaktuar parashë për një periudhe kohe (për shembull një muaj, një vit) për çdo individ për të cilin ajo është përgjegjës për ti plotësuar nevoja të caktuara shëndetësore (për shembull kujdesi parësor, kujdesi dytësor), pavaresisht nga volumi i shërbimeve të kryera. Me fjalë të tjera, pagesat ndryshojnë sipas numrit të pacienteve të regjistruar, por jo sipas numrit të shërbimeve për pacient. Anët e mira dhe të keqia të pagesës për frymë janë: parandalon mbipërdorimein e shërbimeve, por në të njëjtën kohë kufizon shërbimet e nevojshme.

Case-based payment (Pagesë mbi bazën e rastit). Shih gjithashtu edhe “Payment “ dhe ”Diagnosis-related group”

Kur paguesit e një palë të tretë paguajnë mjekët/spitalet sipas rastit që ata trajtojnë, dhe jo sipas shërbimit ose ditëve të shtratit. Pagesa sipas rastit mund të bazohet në një përqindje të vetme për rast, por në shumicën e rasteve bazohet në një skemë pagesash sipas diagnozës, shpesh e quajtur “grupet mbi bazën e diagnozës”. Metoda e tjera përfshijnë Kategorite e Menaxhimit të Pacientit dhe Klasifikimi i Sëmundjeve.

Case-mix (Përbërja e rasteve)

Përbërja e pacienteve të trajtuar nga një spital ose një tjetër ofrues i shërbimeve Shkalla e indeksit të përbërjes së rasteve është një masë që mat kompleksitetin e rasteve.Një shkallë më e larte kompleksiteti shoqërohet me një vlerë më të larte në këtë shkallë.

Catchment area (Zona e shtrirjes, zone deri ku mund të mbulojë një shërbim)

Një zone gjeografike e përcaktuar nga një plan shëndetësor dhe ku shërben një ofrues i shërbimit shëndetësor Ndonjëherë quhet zona e shërbimit shëndetësor. Zona e shtrirjes është një zonë gjeografike që mund të paraqitet në një hartë.

Center of Excellence (Qendër që ofron shërbim shume të specializuar)

Ofrues të shërbimit shëndetësor që zgjidhen për të kryer disa procedura të specializuara për arsye të ekspertizës së tyre dhe gadishmërise për të ofruar ulje çmimesh.

Charges (Pagesa, ajo ç’ka i ngarkohet dikujt të paguajë, çmim, ngarkesë paguese). Shih gjithashtu edhe “Prices”

Një çmim që i vendoset mallrave ose shërbimeve. Një tip i veçante çmimi është çmimi i përdoruesit.

Clinical guidelines (Direktiva klinike). Shih gjithashtu fjalën “Guidelinës”

Raporte të hartuara në mënyrë sistematike për të asistuar mjeket dhe pacientet në vendimet e tyre lidhur me kujdesin e duhur shëndetësor në rrethana klinike specifike. Direktivat klinike synojnë mbështetjen e vendimeve klinike të profesionisteve të kujdesit shëndetësor (përfshirë ofruesit ) dhe pacientëve/konsumatoreve lidhur me ndërhyrjet për kushte specifike klinike, duke dekurajuar praktikat jo të përshtatshme dhe duke përmirësuar koordinimin midis ofruesve të ndryshëm.

Co-insurance (rate) (Shkalla e) Bashkë-sigurim-it. Shih gjithashtu “Cost sharing"

Ndarje e kostos në formën e një serie proporcionesh të kostos së shërbimit. Përkufizim plotësues: Kur pacienti paguan një proporcion të caktuar fiks të kostos së shërbimit, dhe kur pala e tretë paguan pjesën që mbetet.

Cold chain (Zinxhir ftohës)

Nënkupton terësinë e hallkave teknike që sigurojnë ruajtjen në gjendje funksionale të një preparati biologjik.Kryesisht përdoret për ruajtjen e vaksinve që të mos prishen deri në momentin e përdorimit të tyre.

Command and control economy (Ekonomia komando dhe kontrollo). Shih gjithashtu “Semashko model”

Është një rregullim shtetëror i tregut të kujdesit shëndetësor përmes një plani të detajuar qendor dhe fiksimit të çmimeve,sasisë dhe kapacitetit ose një rregullim prej shtetit i sistemit të kujdesit shëndetësor publik të integruar përmes menaxhimit sipas direktivave, me qëllim planifikimin dhe menaxhimin e alokimit të burimeve dhe ndjekjen e objektivave të efiçiences pa u mbështetur në treg ose konkurence. Shembull tipik i kujdesit shëndetësor është modeli Semashko Përkufizim plotësues: Aty ku qeveria vendos sesa mallra duhet të prodhohen, si dhe prej kujt,pra e kundërta e shëmbullit të “tregut të lire”, në të cilin çmimet vendosen thjeshtë nga forca e kërkesës dhe ofertës. Në realitet, pak ekonomi veprojnë plotësisht si ekonomi tregu ose plotësisht si të komandës. Në më të shumten e rasteve kemi të bëjme me tregje të planifikuara, tregje të rregulluara ose të menaxhuara, me shkallë të ndryshme të përfshirjes së shtetit në operacionet dhe rezultatet e tregut.

Community effectiveness (Efektiviteti mbi komunitetin ). Shih gjithashtu “Effectiveness” dhe “Efficacy”

Aftësia e një aksioni të caktuar mjekësor për të ndryshuar historinë kombëtare të një sëmundje të caktuar për më mirë,në kushtet aktuale të praktikes dhe zbatimit. Ndryshe nga efikasiteti, efektiviteti mbi komunitetin është ai përfitim që vjen në kushtet aktuale të zbatimit, është ai përfitim që arrihet në praktiken klinike të përditshme. Përkufizim plotësues: Përfitimi nga përdorimi i një teknologjie për një problem të veçante në kushtet e përgjithshme ose kushtet e rutinës.

Community rating (Klasifikim komunitar, listë komunitare)

Vendosja e të njëjtit premium për çdo person në një komut, pavarësisht nga mosha,seksi dhe sëmundjet e mëparshme) Përkufizim plotësues: Ai sistem i klasifikimit me anë të të cilit një plan ose një institucion i cili bën dëmshpërblimin (kompensimin) shëndetësor shqyrton të gjithë përvojën e të gjithë personave që kanë nënshkruar një kontratë të sigurimit shëndetësor apo të gjithë anëtareve brënda një zone të caktuar gjeografike ose një zone të “komnunitetit” dhe i përdor këto të dhëna për të përcaktuar përqindjen për frymë që do të jetë e përbashkët për të gjitha grupet, pavarësisht nga përvoja individuale për pretendime në ndonjë prej grupeve.

Compulsory health insurance (Sigurim shëndetësor i detyrueshëm)

Sigurim shëndetësor nën një skemë publike të detyrueshme që zbatohet me ligj. Pagesa për një sigurim të tillë bëhet përmes taksës. Detyrimi mund ti vendoset punëdhenësve për të paguar kontributet në emër të punëmarrësve. Kontributet mund të varen nga sasia e të ardhurave dhe të jenë progresive. Zakonisht sigurimi shëndetësor i detyrueshëm administrohet nga organizma publike.

Confidence interval (Intervali i besimit, konfidencës)

Një diapazon vlerash për një variabel të caktuar për shembull një shkallë, i ndërtuar në mënyrë të tillë që ky diapazon të këtë një probabilitet të caktuar për të përfshire vlerat e vërteta të variablit. Ky probabilitet i caktuar quhet niveli i konfidences dhe pikat e fundit të intervalit të konfidences quhen kufijtë e konfidencës..

Consumer satisfaction (Kënaqja e konsumatorit)

Një masë me anë së ciles mund të merren të dhena apo vlerësime nga ana e konsumatorit lidhur me shërbimet që ofrohen nga një institucion i caktuar. Në kontekstin e këtij fjalori do të ishin për shembull një spital, një mjek ose një një ofrues i shërbimit shëndetësor.

Contract (Kontratë)

Marrëveshje midis paguesit dhe ofruesit, e cila përcakton që më parë shërbimet shëndetësore që do të ofrohen, si dhe sasinë, cilesinë dhe çmimin e tyre. Ka forma të ndryshme të kontratave të kujdesit shëndetësor. Në terminologjinë e Mbreterinë së Bashkuar ato janë quajtur kontrata në bllok, kontrata kosto-volum, dhe kontrata kosto për rast. Përkufizim plotësues: Kontratat në bllok: bleresi paguan një shumë fikse për shërbimet që do ti behen. Identifikohen nivelet e aktiviteteve,por nuk paguhet asnje shumë shtesë nëse aktiviteti aktual është më i larte, por gjithashtu nuk paguhet mbrapsht asnjë pará nëse nivelet janë më të ulta. Kontratat kosto-volum kërkojnë të ofrojnë stimuj dhe shpërblejnë përpjeket e marketingut, të cilat rezultojnë në një rritje në kërkesë /rekomandim përtej limitit të vendosur në kontratë. Kontratat kosto për rast kërkojnë të rikuperojnë pagesën për të mbuluar kostot e plota për çdo konsultim, procedure operative, kurse trajtimi ose qëndrimin në spital.

Contract model (Modeli i kontrates). Në dallim me “Integrated model”

Sistemi i ofrimit të shërbimit shëndetësor, i cili përfshin kontrata midis tre palëve të ndara: a) përfituesit ose pacientët b) mbartësit e parave ose bleresit që veprojnë në emër të ketyre përfituesve dhe c) ofruesit e shërbimeve Përkufizim plotësues: Në një kuptim më të ngushtë, modeli i kontrates përdoret kryesisht për një sistem pagesash direkte nën kontrate nga siguruesit ose palët e treta tek ofruesit për shërbimet e bera ndaj pacientëve të siguruar (të cilët marrin përfitimet në natyrë) Ky përkufizim i ngushtë është në kontrast me modelin e rimbursimit të pacientit, i cili është për sigurimin shëndetësor të detyrueshëm ose vullnetar duke përfshire rimbursimin me pará në dore të pacienteve për të gjithë ose për një pjesë të kostos për shërbimin shëndetësor të përfituar.

Contracting-out (Kontraktimin i jashtëm, të kontraktuarit jashtë)

Shërbime që kërkohen me kontrate nga një ofrues (shpesh një spital) me një ofrues tjetër të specialzuar (për shembull lavanderi) që është në pronësi më vete. Të kontraktuarit jashtë shpesh i referohet aktiviteteve për të cilat është përgjegjes sektori publik, por që kryhen përmes kontratave private

Contribution (Kontribut)

Pará që i pagohen një shoqërie sigurimesh nga një person i siguruar ose pará të pagura në emër të tij për të blerë një seri shërbimesh të caktuara (seria e këtyre shërbimeve njihet edhe si paketa e përfitimeve) Kontributet zakonisht vendosen mbi bazën e një proporcioni fiks ndaj të ardhurave, e ashtuquajtura “shkalla e të ardhurave” midis një niveli të ardhurash dysheme dhe tavan. Kontributet gjithashtu mund të jenë dhe një premiun i njëllojte,mbi bazën e komunitetit (ndërsa një premiumi i diferencuar sipas moshes, seksit etj në sigurimin shëndetësor vullnetar nuk duhet të quhet kontibut). Pagesa për kontributet mund të përfshijë të drejtat për familjaret.

Cost(s) (Kosto)

Vlera e burimeve të përdorura në një aktivitet. Gjithashtu edhe benefitet që sakrifikohen përmes një zgjedhjeje të veçante veprimi sesa një tjetre. Përkufizime plotësuese: Kostot oportune: Janë vlera e përfitimeve të cilat kanë shkuar kot nga mos aplikimi i burimeve me alternativen më produktive të kostos. Kostoja marxhinale:Eshtë ajo kosto ekstra që vjen pas rritjes me një njësi të rezultatit. Kosto varibel: Kosto që ndryshojnë me ndryshimin e volumit të rezultatit Kosto fikse: Kosto të cilat nuk ndryshojnë me sasinë ose volumin e rezultatit të pakten për një periudhe afatshkurtër.(për shembull qira për një hapsire) Kosto direkte: Të gjitha mallrat, shërbimet dhe burimet e tjera të cilat konsumohen gjatë ofrimit të një shërbimi të caktuar ose fushe të caktuar (për shembull furnizimet spitalore) përfshirë koston mjekësore (për shembull pagesën që i bëhet mjekëve, materialet) dhe kosto jo mjekësore (për shembull transporti për në spital). Kosto indirekte: Shuma totale e kostos së sëmundshmërisë (mallrat dhe shërbimet që nuk u prodhuan si rezultat i të qënit të sëmure të pacientit) Kostoja e vdekshmërisë:Mallrat dhe shërbimet që një person mund të kishte prodhuar nëse personi nuk do të ishte seëmurur ose nuk do të kishte vdekur. Kostoja e produktivitetit: Kosto që lidhet me humbjen e produktivitetit që erdhi për shkak se punëmarrësi e lë punën për të ndihmuar pacientin Kosto jo të prekshme:Zakonisht përdoret në vlerësimin ekonomik për të treguar veçori të tilla si dhimbja, ankthi ose deshpërimi, të cilat nuk mund të maten direkt nga pikepamja monetare. Kostoja e burimeve: Janë burimet e përdorura për mallra dhe shërbime Kostoja e përdoruesit: Është kostoja e një përdoruesi për blerjen dhe përdorimin e një produkti.

Cost containment (Frenimi i kostos)

Masa që merren për të reduktuar shpenzimin ose shkallën e rritjes së shpenzimeve ose koston për njësi të shërbimeve

Cost of illness (Kostoja e sëmundjes)

Kostoja totale që i shkaktohet një shoqërie nga një sëmundje e caktuar. Kotoja totale përfshin si koston direkte ashtu dhe atë indirekte (shih “costs”) Ka dy lloje studimesh për koston e sëmundjes. Ose të gjithë pacientet e prekur studjohen në lidhje me një periudhe specifike (metoda e prevalences) ose merren në konsiderate vetëm pacientet të cilët sëmuren gjatë një periudhe kohe (metoda e incidencës)

Cost-sharing (Ndarja e kostos). Shih gjithashtu “Deductible” “Co-payment “Co-insurance” “ User charge”

Një mënyrë ofrimi e sigurimit shëndetësor ose një pagesë e një palë të tretë që kërkon që individi i cili është i siguruar të paguajë një pjesë të kostos të kujdesit shëndetësor që ka marrë. Kjo dallohet nga pagesa e premiumit të sigurimit shëndetësor, nga kontributi ose taksa të cilat paguhen pavaresisht nëse u dha apo nuk u dha kujdesi shëndetësor. Ndarja e kostos mund të jetë në formën e “deductibles”(fjale për fjale do të thote diçka që i hiqet dickaje) që është një sasi fikse e paguar nga personi i siguruar përpara se të marrë ndonjë përftim prej sigurimeve, një bashkëpagesë që është një shumë fikse e paguar nga të dy palët dhe një bashkësigurim që është një pagesë në proporcion me koston e shërbimit.

Coverage (Mbulim)

Ajo pjesë e popullsisë që gëzon të drejtën për përfitime të kujdesit shëndetësor(në natyre) në kuadrin e programeve publike. Përveç nocionit së mbulimi tregon sa njerëz përfitojnë, ai shpesh shpreh edhe llojet dhe shtrirjen e ketyre përfitimeve. Kjo e fundit shpjegohet me tej në termin “paketa e përfitimeve” Një perkufizim tjetër ka te bëjë me vaksinimin. Zakonisht shpreh përqindjen e njerëzve ose familjeve të cilët kanë përtituar një shërbim të veçante duke e krahasuar me ato të cilët kanë pasur nevojë për të, për shembull mbulesa vaksinale.

Cream skimming (Mbledhja e ajkes). Në dallim me “Adverse selection”

Një proces përmes së cilit një sigurues përpiqet të përzgjedhë individët më fitimprurës përsa i takon humbjeve të pritshme, në mënyrë që të rrisë përfitimet. Është e kundërta e “përzgjedhjes së keqe” Përkufizim plotësues: Ajo zgjedhje që bëhet për të siguruar shërbimet më fitimprurëse ose për të siguruar personat më të shëndetshëm, duke shmangur në këtë mënyrë subvencionimin e mallrave publike dhe duke arritur përfitime ekstra. Për individët me humbje të pritshme të mëdha, mbledhja e ajkes mund ta bëje të vështire ose të pamundur blerjen e sigurimeve private.

Horizontal survey (Studim horizontal)

Një studim i një popullate, ndoshta i stratifikuar sipas moshës, seksit, etnisë etj, por që bëhet në një moment kohor të caktuar.

Hospital (Spital)

Një institucion qendrimi me pajisje për pacientë të shtruar për kujdes mjekësor dhe infermieristik 24 orësh, për diagnonstikim, trajtim dhe rehabilitim të të sëmurit apo aksidentuarit, zakonisht për gjendje mjekësore dhe kirurgjikale dhe i pajisur me të paktën një mjek. Spitalet mund të ofrojnë gjithashtu edhe kujdes për pacientë të pashtruar.

Hospital bed (Shtrat spitalor)

Një shtrat i rregullt dhe i pajisur me personel për akomodimin dhe përkujdesjen gjatë gjithë kohës të pacientëve të shtruar, i vendosur në një pavion ose zonë të spitalit ku ofrohet kujdes mjekësor i vazhdueshëm. Është një tregues që mat kapacitetin spitalor. Shtratet spitalore përjashtojnë krevatet e vegjël për të sapolindurit, shtratet ditore, shtratet e improvizuar dhe të përkohshëm, shtratet që ndodhen në magazina, shtratet për qëllime të veçanta si për dializa apo për lindje. Database-i i OBSH-së numëron numrin e shtrateve spitalore si dhe shtratet spitalore në spitalet e kujdesit akut dhe shtratet në spitalet psikiatrike.Të dhenat e OECD-së aktualisht e shmangin përdorimin e termit “shtrat spitalor” dhe përdorin termin” shtrat për pacientet e shtruar” të cilët ndahen në “shtrate të kujdesit akut”dhe “shtrate të kujdesit psikiatrik” dhe “shtrate të kujdesit afatgjatë”

Host (Strehues)

Një person ose një organizëm tjetër i gjallë që mund të infektohet nga një agjent infektiv në kushte natyrore.

Immunity (Imunitet)

Një rezistencë natyrore ose e fituar ndaj një semundje të caktuar. Imuniteti mund të jetë i pjesshëm ose i plotë, mund të zgjase për gjithe jetën ose mund të jetë i përkohshëm. Ka dy tipa te imunitetit, pasiv dhe aktiv. Imuniteti vërtetohet përmes pranisë së kundertrupave në gjak dhe zakonisht mund të percaktohet me teste laboratorike

Incidence (Incidencë)

Numri i rasteve të reja të sëmundjes që hasen në një popullate të caktuar brënda një periudhë të dhënë kohe, zakonisht në një vit.

Crude birth rate (Shkalla e të gjitha lindjeve, lindjet e përgjithshme)

Numri i lindjeve të gjalla në një vit i pjestuar me numrin e popullsisë

Crude death rate (Shkalla e te gjitha vdekjeve, vdekjet e përgjithshme)

Numri i vdekjeve në një vit i pjestuar me numrin e popullsisë

Crude mortality (Te gjitha vdekjet, vdekshmëria e përgjithshme)

Vdekshmëri nga të gjitha shkaqet në një popullate

Crude mortality rate (Shkalla e vdekshmërisë bruto)

Shkalla e vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet në një popullate.

Cumulative (Kumulativ,i shumës, i mbledhjes)

Që mbledh ose integron të gjitha të dhënat ose vlerat e një variabli rastësor

Day care (Kujdes ditor)

Shërbimet mjekësore dhe paramjekësore për pacientë që janë shtruar zyrtarisht për diagnostikim, trajtim ose tipe të tjera të kujdesit shëndetësor, me synimin për nxjerrjen e pacientit në të njëjtën ditë. Ndonjëherë njihet si rastet ditore

Decentralization (Decentralizim). Shih gjithashtu “De-concentration” “Delegation”, “Devolution”,”Privatization”

Ndryshimi i marrëdhënieve brënda dhe midis një serie strukturash organizative/organizmash, që çon në kalimin e autoritetit për të planifikuar, marrë vendime ose menaxhuar funksione publike nga niveli kombëtar në një organizatë apo agjensi në nivelin lokal. Decentralizimi mund të marrë forma të ndryshme. Me kryesoret janë dekoncentrimi, devolucioni, delegimi dhe privatizimi. Përkufizim plotësues: Kalimi i autoritetit ose shpërndarja e pushtetit në planifikim, menaxhim dhe vendim-marrje publike nga niveli kombëtar në nivelet lokale, ose në mënyrë më të përgjithshme nga një nivel më i lartë në një nivel më të ulet qeverisjeje.

Deconcentration (Dekoncentrim). Shih gjithashtu “Decentralization”

Kalimi i disa autoriteteteve administrative nga pushteti qendror tek zyrat lokale të ministrive qendrore.Në këtë rast kemi kalim vetëm të autoritetit administrativ dhe jo politik në një ose me shumë nivele më të ulta. Ky është quajtur modeli “ministror” Për Ministrinë e Shëndetesisë kjo do të përfshinte në mënyrë tipike njesite e niveleve administrative subnacionale (rreth,distrikt,lokale) të Ministrisë së Shëndetesisë duke marrë përsipër detyra administrative që më parë kryheshin në nivel qendror, por duke mbetur nën vartesinë e qeverisë qendrore (për shembull autoritetet shëndetësore në nivele prefekture apo rrethi, bordet e menaxhimit shëndetësor etj)

Deductible (Një shumë që mbahet, që hiqet nga diçka). Shih gjithashtu “Cost-sharing”

Ndarje e kostos në formën e një sasie fikse e cila duhet paguar për një shërbim ose e një kostoje totale që lind gjatë një periudhe të caktuar nga një person i siguruar përpara se paguesi i një palë të tretë të mbulojë të gjithë ose një përqindje të kostos që mbetet. Sasia që duhet të paguhet nga një person i siguruar me një kontrate të kujdesit shëndetësor përpara se përfitimet të bëhen të pagueshme. Në fakt është si një masë që shmang mbipërdorimin e shërbimeve.

Delegation (Delegim). Shih dhe “Decentralization”

Ti japësh një autoriteti të drejtën për të planifikuar dhe zbatuar vendimet lidhur me aktivitete të veçanta pa mbikqyrjen direkte nga një autoritet më i larte. Përkufizim plotësues: Kalimi i përgjegjësive tek zyrat lokale ose organizatat jashtë strukturës së qeverisë qëndrore si për shembull organizatat gati publike (jo-qeveritare), por me ruajtjen e kontrollit indirekt nga qeveria qëndrore.

Determinant (Faktor percaktues,determinant)

Çdo faktor,qoftë ngjarje, karaktetistikë ose ndonjë gjë tjetër e përcaktueshme, që sjell ndryshim në gjëndjen shëndetësore.

Devolution (Devolucion). Shih gjithashtu edhe “Decentralization”

Përfshin kalimin e përgjegjësisë dhe shkallës së pavarësisë tek pushteti rajonal ose lokal, me ose pa përgjegjësinë financiare (për shembull aftësia për të siguruar dhe shpenzuar të ardhura) Quhet gjithashtu decentralizim politik. Ndryshe nga dekoncentrimi, këto institucione përgjithësisht janë të pavarur nga pushteti qëndror lidhur me funksionet dhe përgjegjesite e tyre. Përkufizim plotësues: Kur qeveria heq dorë nga disa funksione duke ia lënë institucioneve të reja ose të ndryshme, jashtë kontrollit direkt të saj. Devolucion do të thotë krijimi ose forcimi i niveleve subnacionale të qeverisë , që në thelb janë të pavarura nga niveli kombëtar në lidhje me një seri funksionesh. Ato mund të quhen pushteti rajonal ose lokal.

Diagnosis-based payment (Pagesë mbi bazën e diagnozes)

I referohet një mekanizmi në të cilin ofruesi ose institucioni i kujdesit shëndetësor merr një pagesë fikse, të paracaktuar për çdo rast të trajtimit të një individi me një diagnoze specifike.

Diagnosis-related group (Grup mbi bazën e diagnozes(DRG). Shih gjithashtu “Case payment”

Një mënyrë për kategorizimin e pacienteve sipas diagnozes dhe intensitetit të burimeve të kërkuara, zakonisht për kohën e qendrimit në spital. Pagesa sipas grupit të diagnozes është lloji më i zakonshëm i pagesave mbi bazë rasti.

Disability-adjusted life year -DALY (Vit jetë i modifikuar/korrigjuar duke marre parasysh paaftësinë). Shih gjithashtu “cost-utility analysis, QALY”

Një mënyrë për të matur peshën e sëmundjes së një popullsie. Ajo kombinon humbjen e jetës nga vdekja e parakoheshme me humbjen e jetës së shëndetshme nga paaftësia Një vit jetë i llogaritur duke marrë në konsiderate paaftësinë (a disability-adjusted year, DALY) është një masë kohore e cila i lejon epidemiologet të llogarisin në një tregues të vetëm vitet e humbura të jetës shkaktuar nga vdekja e parakohshme ( ku vdekje e parakoshme quhet ajo vdekje e cila ndodh përpara moshes në të cilen personi i vdekur pritej të mbijetonte nëse do të ishte anëtar i një popullate të standartizuar me një pritshmeri jetësore në lindje të barabarte me atë të popullatës boterore me jetëgjatësinë më të madhe, në Japoni) dhe vitet e jetuara në invaliditët me një gravitet dhe një kohezgjatjeje të caktuar. Një DALY është një vit me pak në jetën e shëndetshme. DALE është pritshmeria e jetës në lindje duke marrë në konsiderate paaftësinë. Në dallim me metoden DALY, ajo nuk bën dallimin e kontributit të një sëmundje individuale me rezultatin e përgjithshëm. Përkufizim plotësues: Një indikator i hartuar për të përcaktuar nga pikepamja sasiore peshën globale të sëmundjeve. Ai reflekton kufizime funksionale dhe vdekshmërinë e hershme, dhe modifikohet sipas moshes, seksit dhe kohëzgjatjes së sëmundjes.

Discharge (Nxjerrje, dalje nga spitali)

Përfundimi zyrtar i qëndrimit të pacientit në një spital ose ndonjë institucion tjetër shëndetësor ku ai është shtruar. Nxjerrja mund të jetë për në shtëpi, nga një spital në tjetrin dhe pas vdekjes.

Disease prevention (Parandalimi i sëmundjes)

Masa që synojnë jo vetëm parandalimin e shfaqjes së sëmundjes, si imunizimi ose kontrolli i vektorëve të sëmundjes ose aktivitetet kundër duhanit, por gjithashtu ndalimi i përparimit dhe reduktimi i pasojave të saj me t’u shfaqur sëmundja.

Dispensary (Dispanseri)

Një institucion i specializuar ambulator, i cili mund të varet nga një spital ose të shërbejë si një institucion i pavarur. Termi është përdorur më tepër për vendet e Evropes Lindore dhe ato në zhvillim Përkufizim plotësues: Një institucion që merret me grupe sëmundjesh të veçanta ose me nëngrupe popullsie (sipas moshës ose gjendjes sociale). Përpjekjet kryesore të këtyre institucioneve synojnë parandalimin dhe diagnostikimin përmes kontrollit dhe monitorimit sistematik të grupeve të pacienteve, shpesh me ndihmen e fushatave masive, megjithëse këto institucione kanë gjithashtu edhe pajisje terapeutike.

D O T S -Shkurtim në anglisht për “Direct Observed Treatment Short–Course „

(Trajtim Afatshkurter nën Vezhgimin Direkt) Është strategjia e OBSH-së për luftimin e tuberkulozit. Nga Banka Botërore përsa i përket analizës kosto/efektivitet mbahet si një prej ndërhyrjeve më të leverdisshme bashkë me imunizimin.

Outpatient (Pacient i jashtëm, ambulator), Në dallim me “Inpatient”

Pacient të cilit i ofrohen shërbime mjekësore dhe paramjekësore duke mos qënë i shtruar zyrtarisht në një institucion (klinikë private, spital me qendër për paciente ambulatorë ose ambulanca) dhe që nuk qëndron gjatë natës. Përfshin pacientin i cili shkon në një spital për trajtim ose konsultë, por që nuk qëndron aty gjatë natës. Përkufizim plotësues: Pacient të cilit i ofrohen shërbime në një klinike të një mjeku ose mjedise të tjera ambulatore

Outsource

Eshte një praktikë kur një institucion, për shembull një spital kontrakton një kompani tjetër për të ofruar shërbime ose produkte që po të bëheshin nga vetë institucioni do të ishin shumë të kushtueshme, të ndërlikuara dhe që do të hanin kohë për institucionin. (Përkthimi fjalë për fjalë nënkupton nxjerrjen e burimeve të tua jashtë)

Output (Autput). Shih gjithashtu “Outcome”

Rezultati i një procesi. Përkufizim plotësues: I referohet produktit ose shërbimit imediat që vjen nga një proces ose veprimtari produktive, për shembull rezultatet e një procedure mjekësore.

Pandemic (Pandemi)

Sëmundje ngjitesë që dominon në një zonë shumë të gjërë gjeografike (për shembull AIDS-i është një pandemi)

Payroll tax (Taksa e pages)

Një taksë që pagohet mbi bazën e pagës Ndonjëherë përdoret në mënyrë jo korrekte, duke e ngatëruar me kontributin, por duhet të rezervohet për situata në të cilat pjesa e financimit e punëdhënesit bazohet thjeshtë në pagën (dhe jo për të paguar një pjesë të kontributeve në emër të të punësuarit, e cila mund të variojë sipas shoqërisë së sigurimeve, tavanit të të ardhurave etj)

Peer Review (Kontroll simotër, rishikim simoter, rishikim prej të njëjtit rang)

Është një mekanizëm që siguron cilësinë e kujdesit shëndetësor brenda bashkësisë shëndetësore. Ky kontroll i sigurisë kryhet nga specialistë të kujdesit shëndetësor (simotrat) për të siguruar se kujdesi shëndetësor i ofruar dhe shërbimet e përdorura janë siç duhet. Ai mund të përdoret gjithashtu për të identifikuar mashtrimet dhe abuzime të tjera të sistemit të pagesës në kujdesin shëndetësor

Pharmaco-vigilance (Farmako-vigjilencë)

Studimet sistematike të kontrolluara (të dokumentuara), të lidhura me përfitimet dhe rreziqet që vijnë nga përdorimi i barnave që qarkullojnë në tregun farmaceutik.

Physician (Mjek)

Një person që ka kryer studimet në mjekësi në nivel universitar. Që të liçensohet legalisht për punë të pavarur në mjekësi ai ose ajo në shumicën e rasteve i nënshtrohet trajnimit pas-universitar në një spital.I quajtur gjithashtu doktor. Të dhenat lidhur me numrin e mjekeve, si nga burimet kombëtare ashtu dhe nga ato ndërkombëtare duhen të trajtohen me kujdes. Shpesh është e paqartë nëse shifrat (kur janë të disponueshme) i referohen mjekëve të kualifikuar, të regjistruar ose atyre që punojnë aktualisht.

Positive list (Listë pozitive)

Lista e atyre medikamenteve që rimbursohen

Premium (Premium,prim)

Një pagesë njeshe për sigurimin vullnetar. Premiumet mund të diferencohen sipas moshës (në momentin e hyrjes në skeme), seksit dhe sëmundjeve para-ekzistuesë të personit të siguruar, të kalkuluara mbi vlerën prezente të një kostoje të pritshme, të cilen mund të shkaktojë një person i siguruar ose mbi bazë komuniteti.

Prescription fraud (Mashtrimi me recetat )

Bashkëpunimi mjek i pegjithshëm me farmacistin për të bërë receta jo të ndershme

Private health care expenditure (Shpenzimi për kujdesin shëndetësor privat).Shih gjithashtu “ Health care expenditure”

Ajo pjesë e shpenzimit total për shëndetin,e cila nuk është publike. Ajo përbëhet kryesisht nga pagesat nga xhepi dhe premiumet për sigurimin shëndetësor privat (ngandonjëhrë nga punëdhënësit në emër të individëve) Shpenzimi për kujdesin shëndetësor privat plus shpenzimin për kujdesin shëndetësor publik është baraz me shpenzimin total për shëndetin.

Prospective study (Studim prospektiv)

Një studim në të cilin studjuesit planifikojnë dhe menaxhojnë ndërhyrjen për të cilën janë të interesuar në grupe pacientesh që ata i zgjedhin vetë. Në momentin e fillimit të studimit ata nuk e dinë se cilat do të jenë rezultatet e këtij studimi në kontrast me studimin retrospektiv.

Prevention (Parandalim) Masat që synojnë promo

conin dhe ruajtjen e shëndetit me ndërhyrje të tilla si përmirësim i statusit të ushqyerjes, imunizim, furnizim me ujë dhe higjienizim. Ky quhet edhe parandalimi parësor (primar). Parandalimi dytësor (sekondar) përfshin masa që synojnë sigurimin e zbulimit të hershëm të sëmundjeve dhe infeksioneve. Ndërsa parandalimi tretësor (terciar) merret me reduktimin e simptomatikes së sëmundjeve dhe paaftësinë.

Prevalence (Prevalencë)

Numri ose proporcioni i rasteve ose ngjarjeve ose gjendjeve shëndetësore në një popullatë të caktuar.

Public health (Shëndet publik)

Shkenca dhe arti i parandalimit të sëmundjes, zgjatjes së jetës dhe promocionit të shëndetit mendor dhe fizik dhe efiçiences përmes përpjekjeve të organizuara të shoqerisë. Shëndeti publik është është një koncept social dhe politik që synon në përmirësimin e shëndetit, zgjatjen e jetës dhe përmirësimin e cilesisë së jetës midis gjithë popullsisë përmes promocionit, parandalimit të sëmundjeve dhe formave të tjera të ndërhyrjeve shëndetësore.

Public Health Institute (Instituti i Shëndetit Public)

Vazhdues i Institutit Kërkimor të Higjienës e Epidemiologjisë dhe Prodhimeve Imunobiologjike. Merr statusin e ri me këtë emer në tetor 1995. Fokusohet në çështje të shëndetit publik.

Public/private mix (Kombinimi, përzierja publike-private)

Kombinimi,raporti privato-publik i financimit dhe /ose ofrimit të shërbimeve.

Evidence-based health care (Kujdes shëndetësor i bazuar në fakte)

Kujdesi shëndetësor i bazuar në fakte është një përdorim i ndërgjegjshëm i fakteve më të mira aktuale në marrjen e vendimeve lidhur me kujdesin për paciente individuale dhe ofrimin e shërbimeve shëndetësore. Faktet aktuale më të mira nënkuptojnë informacionin nga një punë kërkimore përkatëse dhe e vlefshme lidhur me efektet e formave të ndryshme të kujdesit shëndetësor, dëmin potencial nga ekspozimi ndaj agjenteve të veçante, saktesinë e testeve diagnostike dhe forcën parashikuese te faktoreve prognostike Përkufizim plotësues: Kujdesi shëndetësor i bazuar mbi fakte ndodh kur vendimet që ndikojnë në kujdesin e pacientit, merren siç duhet mbi bazën e një informacioni të vlefshëm dhe përkatës.

Estimate

Vlerësim i përafërt

Essential drugs (Barna thelbësore, esenciale). Shih gjithashtu “Formulary”

Një iniciative politike për të siguruar se një numër minimal medikamentesh efektive është i disponueshëm për trajtimin e problemeve shëndetësore prioritare me një çmim që është i përballueshëm nga popullsia. Një qëllim që lidhet me këtë është kursimi i burimeve që mund të përdoreshin duke dhënë me recente medikamente më të shtrejta, madje edhe të panevojshme.

Eradication (Çrrënjosje)

Reduktimi i përhershëm në zero i incidencës botërore të infeksionit i shkaktuar nga një agjent i caktuar si rezultat i përpjekjeve të synimshme. Nuk nevojiten më masa ndërhyrëse.

Infant feeding formula (Formula te ushqyerjes së foshnjes)

Qumështra në gjendje pluhuri (te përqendruara) ose produkte të sojës që shiten si zevendesues të qumeshtit të gjirit. Ato përgatiten përpara përdorimit me ujë të zier të ftohur.

Infant mortality (Vdekshmëria foshnjore)

Vdekshmëria e foshnjeve nga 0-1 vjeç.

Infant mortality rate (Shkalla e vdekshmërisë foshnjore)

Një raport që shpreh numrin e vdekjeve midis fëmijeve nën një vit gjatë një periudhe të caktuar kohe pjestuar me numrin e lindjeve të raportuar për atë periudhë kohe. Zakonisht shkalla e vdekshmërisë foshnjore shprehet për 1000 lindje të gjalla.

Input (Input). Shih gjithashtu “Health resources”

Një sasi e caktuar e matshme e burimeve, e caktuar për një proces. Në punën kërkimore shëndetësore, imputet në prodhimin e kujdesit shëndetësor janë për shembull shtratet spitalore, mjeket, medikamentet etj Përkufizim plotësues: I referohet përdorimit të burimeve në një proces prodhimi.

Integrated model (Modeli i integruar). Në dallim me “Contract model”

Sigurim shëndetësor i detyrueshëm ose vullnetar ose një financim nga një palë e tretë në të cilin si sigurimi ashtu dhe ofrimi i kujdesit shëndetësor ofrohet nga i njëjti institucion në një sistem të integruar në mënyrë vertikale. Në këtë model mjeket paguhen në mënyrë tipike nga rroga dhe spitalet dhe fondet jepen nga buxheti global. Përfitimet i jepen pacienteve në natyre, shpesh falas. Versioni publik i këtij modeli përfshin financimin shtetëror dhe ofrimin e kujdesit shëndetësor dhe shpesh fondet sigurohen kryesisht nga taksat e përgjithshme. Përkufizim plotësues: Termi përdoret për sistemin e financës së shërbimeve shëndetësore dhe menaxhimit, në të cilin, si financimi dhe ofrimi i shërbimeve shëndetësore ofrohen nga i njëjti institucion, pa ndarje midis blerësve dhe ofruesve, pra ofruesit e kujdesit shëndetësor janë të punësuar direkt nga një palë e tretë paguese dhe nga pikëpamja menaxheriale janë përgjegjës ndaj një serie organizmash qeverisëse. Ky haset zakonisht në të ashtuquajturit shërbime shëndetësore kombëtare në sistemet e Beverixhit dhe Semashkos.

Incubation period (Periudhë e inkubacionit)

Është ajo periudhë kur mikroorganizmi ndodhet në trup, por nuk shkakton shënja të sëmundjes. Quhet shpesh edhe periudha e latencës.

Integrated Management of Childhood Illnesses, shkurt-IMCI (Menaxhimi i Integruar i Sëmundjeve të Femijërisë)

Një lloj strategjie që lejon trajtimin e menjëhërshëm në periferinë me ekstreme të sistemit të kujdesit shëndetësor të pesë shkaqeve me të zakonshme të vdekjeve tek mosha fëminore që janë, pneumonia, sëmundjet diareike, malaria, fruthi dhe keq-ushqyerja

Latency period (Periudha e latencës)

Një periudhë e ndryshimeve subklinike ose inaparente pas ekspozimit, që mbaron me fillimin e simptomave të sëmundjes kronike.

List of essential drugs (Lista e medikamenteve esenciale)

Listë medikamentesh më të domosdoshëm për të arritur një nivel shëndetësor të arsyeshëm për sa më shumë njerëz që të jetë e mundur. Hartuar për herë të parë në vitin 1977 nga OBSH-ja. Në atë kohë numëronte rreth 200 zëra. Sot rreth 300. Rishikohet çdo dy vjet

Long-term care (Kujdesi afatgjatë)

Kujdesi afatgjatë përfshin një seri të gjërë ndihmash me veprimtari ditore që individet me paaftësi kronike kanë nevojë për një periudhe të gjatë kohe. Kujdesi shëndetësor parësor merret kryesisht me ruajtjen ose përmirësimin e aftësisë të së moshuarve me paaftësi për të bërë një jetë sa më të pavarur që të jetë e mundur. Ai përfshin gjithashtu nevojat sociale dhe mjedisore dhe prandaj është më i gjërë sesa modeli mjeksor që dominon kujdesin akut. Kryesisht ai është me teknollogji të ulet, megjithëse është bërë më i koklavitur, pasi tek ai po përfundojnë të moshuar me nevoja komplekse dhe që qëndrojnë në mjediset tradicionale të kujdesit afatgjatë përfshirë edhe shtëpite. Shërbimet dhe strehimi janë që të dy thelbesore në zhvillimin e politikës dhe sistemeve të kujdesit shëndetësor afatgjatë. Përkufizim plotësues: Shtëpi të përkujdesjes, infermieret vizituesë shtëpijake dhe shërbime të tjera që i ofrohen të sëmurëve kronikë ose personave me paaftësi.

Longitudinal study (Studim longitudinal)

Është ai studim që bëhet në kohë, pra jo në një moment të caktuar por në vazhdimësi.

Malnutrition (Kequshqyerje)

Çdo çrregullim i ushqyerjes. Mund të vijë nga ushqyerja e pakët, por edhe e tepërt dhe e pabalancuar.

Managed Care (Kujdesi i menaxhuar)

Përdorimi i një menaxheri në kontrollin dhe shfrytëzimin e shërbimeve mjekësore dhe kontrollin e shpenzimeve. Shpesh bashkë me institucionet shëndetësore, forma të tjera të kujdesit të menaxhuar përfshijnë kontrollin nga koleget, procedurat e miratuara që më parë në kirurgji, menaxhimin e rastit për të sëmuret kronike, formulare që kufizojnë rimbursimin farmaceutik në një liste të miratuar, dhe oferta të tjera të kontraktuara. Institucionet e kujdesit të menaxhuar e vendosin theksin në krijimin e strukturave që rrisin kontrollin dhe menaxhimin e financimit dhe ofrimit të shërbimeve shëndetësore.

Marginal benefit (Përfitim shtesë, skajor, marxhinal)

Një përfitim shtesë që merret duke konsumuar njësinë e fundit (atë të radhës) të një malli. Shpesh, përfitimi marxhinal është më i ulet sesa përfitimi mesatar, për shembull dita e fundit e qendrimit në spital nuk kontribuon në rezultat aq sa një ditë tjetër gjatë këtij qendrimi. Megjithatë ngandonjëherë për shembull, nëse nevojitet një shkallë e caktuar e imunizmit në komunitet, përfitimi marxhinal është më i madh sesa përfitimi mesatar. Përkufizim plotësues: Përfitimi shtesë (për shembull në njësi të rezultatit shëndetësor) që prodhohet nga shtimi i një burimi (për shembull një ndërhyrje në kujdesin shëndetësor)

Maternal mortality (Vdekshmeri amëtare)

Një tregues qe mat rrezikun e vdekjes së një nëne nga shkaqe që kanë të bëjnë me barrën. Një vdekje amëtare është vdekja e një nëne kur ajo është shtatëzane ose brënda 42 ditëve të para pas lindjes.

Medical savings account (Kontoja e kursimeve mjekësore)

Është një lloj kontoje që lejon ose mandaton njerëzit të vendosin pará në konto kursimi (pa taksë) për ti përdorur vetëm për shpenzime mjekësore.

Mental health (Shëndet mendor)

Është aftësia për të menduar dhe mësuar si dhe aftësia e një individi për të kuptuar dhe jetuar me emocionet e veta dhe reagimet e të tjerëve. Shendeti mendor ështe një komponent i shendetit i lidhur ngushtë me aspektet e tjera te shëndetit. Shëndeti dhe shëndeti mendor janë produkte te një serie dimensionesh te ndërlidhura, përfshirë dimensionin fizik, emocional, social, kulturor dhe shpirtëror.

Monitoring (Monitorim)

Mbikqyrja e vazhdueshme e një aktiviteti për të ndihmuar në supervizionin e tij dhe për të parë nëse ai po ecën sipas planit. Përkufizim plotësues: Monitorimi përfshin përcaktimin e metodave për të matur veprimtarinë, përdorimin e burimeve dhe përgjigjen sipas kritereve të caktuara.

Morbidity (Morbiditet, sëmundshmëri)

Çdo shmangie, subjektive apo objektive nga një gjendje fiziollogjike apo psikologjike.

N E H A P Shkurt në anglisht për „National Environmental and Health Action Plan“ (Plani Kombëtar për Mjedisin dhe Shëndetin PKVMSH)

Nismën e ka në qershor të vitit 1994 në Konferencën e Helsinkit, ku Ministrat e Mjedisit dhe Shëndetit të Rajonit Evropian u angazhuan të përpilojnë Planet Kombëtare të Veprimit për Mjedisin dhe Shëndetin, duke patur si qellim të orientonin aktivitetet e shëndetit mjedisor brenda vendeve, pa interferuar me prioritetet që çdo vend mund të kishte vendosur dhe të sygjeronin aksionet e bashkërenduara nga OBSH dhe të gjitha organizatat e tjera, me përgjegjësinë për mbrojtjen e shëndetit të njeriut, mirëqenies dhe cilësisë së mjedisit. Vendi yne filloi përgatitjen e PKVMSH në fillim të vitit 1997. Përgatitja e tij u realizua nga grupi teknik i punës për këtë qellim, i drejtuar nga Ministria e Shëndetësisë në bashkëpunim me OBSH-në. Ai u miratua në qershor 1999.

Neonatal mortality (Vdekshmëria neonatale) Vdekja e foshnjeve me moshë nën 28 ditë.

Vdekja e foshnjeve me moshë nën 28 ditë.

Nurse (Infermiere)

Një person që ka përfunduar një program të edukimit bazë infermieristik dhe është kualifikuar dhe autorizuar në vendin e tij për të zbatuar në praktikë infermieristikën në të gjitha mjediset, për promovimin e shëndetit, parandalimin e sëmundjes, kujdesin për të sëmurin dhe rehabilitimin e tij. Përkufizim plotësues: Të dhënat lidhur me numrin e infermiereve duhet të trajtohen me kujdes. Si në burimet kombëtare ashtu dhe në ato ndërkombëtare, shpesh është e paqarte nëse shifrat (kur janë të disponueshme) i referohen të gjitha infermiereve të kualifikuara, të regjistruara ose atyre që punojnë aktualisht.

Occupancy rate (Shkalla e shfrytëzimit)

Përqindja e shtretërve spitalorë të zënë në një periudhe të caktuar kohe (ose një periudhë specifike) Nëse shkalla mesatare e shfrytëzimit nuk dihet, ajo mund të përllogaritet si më poshtë: pranimi për frymë herë mesataren e kohëqendrimit, pjestuar për shtratet spitalore për frymë herë 365 .

Opportunistic infections (Infeksione oportuniste)

Janë infeksione që shaktohet nga agjentë infektive në kushte të dobësimit të sistemit imun të organizmit siç ndodh në rastin e AIDS-it. Tek njeriu i shëndoshë ato nuk shkaktojnë sëmundje, ndërsa tek ai me AIDS ato kërcënojnë jetën dhe çojnë në vdekje. Pneumonia nga Pneumocisti carinii, është një nga infeksionet më të zakonshme dhe më vdekjeprurëse oportuniste që shoqërojnë HIV-in.

Opting-out (Largim, zgjedhja e opsionit për t’u larguar nga diçka)

Procesi kur njerëzit zgjedhin të mos marrin pjesë në një plan shëndetësor (zakonisht publik), i cili do tu caktohej nëse ata nuk do të bënin një zgjedhje aktive.

Opting-in (Futje, të pranuarit për t’iu bashkuar diçkaje)

Procesi kur njerëzit zgjedhin të marrin pjesë në një plan shëndetësor (zakonisht publik) të cilit nuk do ti përkisnin pa vendimin e tyre aktiv për të bërë një gjë të tillë.

Outbreak (Shpërthim)

Përdoret shpesh si sinonim i epidemisë. Ndonjëherë preferohet sepse nuk krijon sencacionin e fjalës epidemi. Gjithashtu përdoret në vend të një epidemie të lokalizuar

Outcome (Rezultat). Shih gjithashtu “Clinical/ Economic outcome” dhe “Output”

Një ndryshim i një situate, që vjen pas një veprimi Përkufizim plotësues: I referohet një rezultati përfundimtar të një procesi prodhimi ose aktiviteti për shembull një shëndeti më të mrë.

Paramedical staff (Stafi paramjekësor). Shih gjithashtu “Human resources”

Personel që përfshin të gjitha llojet e profesioneve që lidhen me mjekësinë, si personeli në fushën e infermieristikës, mamisë, higjenës, higjenës së gojës, farmacisë, fizioterapisë, mjekësisë laboratorike, ushtrimeve terapeutike etj. Përkufizim plotësues: Staf profesional i cili u jep mbështetje direkte mjekëve në punën e tyre ose në trajtimin e sëmundjes. Ai përfshin fizioterapistët dhe radiologët.

Parasite (Parazit)

Një organizëm që jeton brenda ose mbi një organizëm tjetër të cilit i merr ushqimin. Një parazit nuk mund të jetojë në mënyrë të pavaruar. Infeksionet nga parazitet përfshijnë protozoaret (p.sh malarien), helmintët (p.sh askaridin) dhe arthopodët

Pathogen (Patogjen)

Një substancë ose organizëm që është i aftë të shkaktojë sëmundje.

Patient-centred care (Kujdes shëndetësor që vë në qendër pacientin)

Një mënyrë e të vepruarit që me vetëdije zbaton një perspektivë të pacientit. Kjo perspektivë mund të karakterizohet si ajo që merr në konsideratë respektin për vlerat, parapëlqimet, dhe nevojat e shprehuara nga pacienti lidhur me koordinimin dhe integrimin e kujdesit shëndetësor, informacionin, komunikimin dhe edukimin, komfortin fizik, mbështetjen emocionale dhe lehtësimin e frikës dhe ankthit, përfshirjen e familjes dhe miqëve, tranzicionin dhe vazhdimësinë.

Patients’ rights (Të drejtat e pacientit).

Një seri të drejtash, përgjegjësishë dhe detyrash, nën të cilat një individ kërkon dhe merr shërbime të kujdesit shëndetësor.Meqë të drejtat e pacientit shpesh nuk janë të qarta, përmbajtja e tyre ndryshon nga vend në tjetrin si dhe me kalimn e kohës.

Perinatal mortality (Vdekshmeria perinatale)

Vdekjet fetale të vonshme (pas javës së 28 të barrës) plus vdekjet në javën e parë pas lindjes.

Physician (Mjek)

Një person që ka kryer studimet në mjekësi në nivel universitar. Që të liçensohet legalisht për punë të pavarur në mjekësi ai ose ajo në shumicën e rasteve i nënshtrohet trajnimit pas-universitar në një spital.I quajtur gjithashtu doktor. Të dhenat lidhur me numrin e mjekeve, si nga burimet kombëtare ashtu dhe nga ato ndërkombëtare duhen të trajtohen me kujdes. Shpesh është e paqartë nëse shifrat (kur janë të disponueshme) i referohen mjekëve të kualifikuar, të regjistruar ose atyre që punojnë aktualisht.

Pneumocystis carinii pneumonia (Pneumoni nga Pneumocystic carini)

Një infeksion i mushkërive që shkakton numrin më të madh të vdekjeve tek njerëzit të cilët janë HIV pozitiv.

Potential years of life lost (Vite potenciale të jetës së humbur) Masë e viteve të humbur të jetës si pasojë e vdekjes së parakoheshme

Vdekja premature i referohet normalisht moshës nga 70 e poshtë (në Evropë)

Private health care sector (Sektori i kujdesit shëndetësor privat)

Sektori i kujdesit shëndetësor parësor i referohet si financimit ashtu edhe ofrimit të shërbimeve private. Për financimin privat komponentë kryesorë janë sigurimi social privat, sigurime të tjera dhe pagesat nga xhepi.

Prospective payment (Pagesa prospektive). Në dallim me “Retrospective paymen”. Shih gjithashtu “Payment”

Një pagesë niveli i të cilës fiksohet që më parë se sa të bëhet shërbimi. Për shembull rroga bazë është një lloj pagesë e tillë. Shëmbuj të kesaj janë buxheti fiks dhe pagesa për frymë.

Provider (dhenes, ofrues)

Specialiste ose institucione që ofrojnë kujdes shëndetësor për pacientët.

Premature (Prematur)

I lindur para javës së 37 të barrës

Prevalence rate (Shkalla e prevalencës)

Proporcioni i personave në një popullsi të cilët kanë një sëmundje të caktuar ose një atribut të caktuar në një moment në kohë ose gjatë një periudhe të caktuar kohe.

Public health care expenditure (Shpenzim për kujdesin shëndetësor publik). Shih gjithashtu “Private health care expenditure”

Përfshin kujdesin shëndetësor të financuar publikisht si nga ofruesit publikë ashtu dhe privatë. Fondet publike janë shteti, organizmat shtetërore rajonale dhe lokale dhe skemat e sigurimit social. Formimi i kapitalit publik për shëndetin përfshin investimet e financuara në mënyrë publike në institucionet shëndetësore plus transferimin e kapitalit në sektorin privat për ndërtimin e spitalit dhe pajisjen dhe subvencionimin nga qeveria të ofruesve të kujdesit shëndetësor parësor. Ai përfshin fonde për të punësuar shtetëror. Shpenzimet për kujdesin shëndetësor publik plus shpenzimet për kujdesin shëndetësor privat janë baraz me shpenzimet shëndetësore totale.

Public health care sector (Sektori i kujdesit shëndetësor publik)

I referohet financimit dhe ofrimit publik të shërbimeve të kujdesit shëndetësor. Meqë financimi dhe ofrimi publik shpesh nuk janë të njëjtë (për shembull paratë publike mund të financojnë shërbime jo publike, ndërsa parate private gjithashtu mund të financojnë shërbime publike) ky term nuk është shumë i dobishëm prandaj duhet shmangur.

Purchaser-provider split

Ndarja e funksioneve te bleresit dhe ofruesit sherbimeve shëndetësore, pra tjeter institucion merret me blerjen e sherbimeve dhe tjetër me ofrimin e tyre.

Purchaser (Blerës)

Një organizem i kujdesit shëndetësor, i cili vlerëson nevojat e një popullsie të caktuar dhe blen shërbime për të plotësuar nevojat e ofruesve të kujdesit shëndetësor

Quarantine (Karantinë)

Izolimi i njerëzve, kafshëve, vendeve dhe efekteve që mbartin ose për të cilat dyshohet se mbartin sëmundje të transmetueshme. Fjala e ka origjinën tek pritja 40 ditëshe në radë gjatë të cilët anijet nuk mund të lejoheshin të shkarkonin pasagjërët ose ngarkesën e tyre në kohën kur murtaja dhe epidemi të tjera bënin kërdinë.

Random sample (Kampjon që merret rastesisht, kuturu)

Një kampion që merret duke i zgjedhur individët në mënyrë të tillë që çdo individ të këtë të njëjtin probabilitet selektimi

Range (Shtrirje, diapazon)

Në statistike është diferenca midis vlerave më të mëdha dhe më të vogla në një shpërndarje. Në përdorimin e zakonshëm është diapazoni midis vlerave më të vogla dhe atyre më të medha.

Rate (Shkallë)

Një shprehje e frekuencës me të cilën një ngjarje ndodh në një popullsi të caktuar.

Ratio (Raport)

Vlera që merret duke pjestuar një sasi me një tjetër.

Reliability (Besueshmeri)

Flitet kur nese një studim do te perseritej ai do te arrinte te njejtat rezultate.

Reanimation (Reanimacion)

Kujdes intensiv. Kujdesi shëndetësor qe kerkon vemendje shumë te madhe dhe kujdes e mbajtje nen kontroll te vazhdueshem.

Recurrent expenditure (Shpenzime të përsëritshme, rrjedhëse). Në dallim me shpenzimet kapitale “Capital expenditure”

Janë shpenzimet jo kapitale,rrjedhese

Red ribon (Shiriti i kuq apo fjongoja e kuqe)

Në pranverë të vitit 1991 grupi i artistëve Viusual Day në New York hodhi idenë për një simbol mbarëbotëror në luftën kundër AIDS-it, një simbol për solidaritet dhe tolerancë ndaj njerëzve me HIV dhe me AIDS, shpesh të izoluar nga shoqëria. Duke u mbështetur edhe në shiritin e verdhë që qarkullonte shumë në atë kohe në Ameriken në kujtim të ushtareve që po luftonin në Luftën e Golfit,.lindi edhe fjongoja e kuqe. Kjo fjongo simbolizon solidaritetin mbarëbotëror me HIV pozitivet dhe të sëmurët me AIDS dhe bashkon njerëzit në luftën e përbashkët kundër kesaj sëmundjeje.

Reemerging infectious diseases (Sëmundje infektive që po rishfaqen)

Janë ato sëmundje që dikur konsideroheshin nën kontroll dhe që në zona relativisht të mëdha të rruzullit tokësor nuk përbënin më ndonjë problem për shëndetin publik, por që tani për disa arsye janë rikthyer me forcë, si për shembull tuberkulozi, malaria apo disa sëmundje të transmetuara me rrugë seksuale.

Regressive tax (Taksa regresive). Në dallim me “Progressive tax”

Një taksë në të cilën i varfëri paguan një porcion më të madh të të ardhurës sesa i pasuri

Relative risk (Risku relativ)

Krahasimi i riskut midis dy grupeve për një problem shëndetësor si sëmundja apo vdekja. Relevance: Shkalla se sa objektivat e një programi ose projekti mbeten te vlefshme dhe perkatese nese krahasohen me atë çka ishte planifikuar.

Utilities

Jane sherbimet qe normalisht perfshijne elektricitetin, ujin dhe gazin.

Vaccine (Vaksinë)

Një suspencion i një agjenti infektiv (për shembull virus) ose i pjesëve të tija. Suspensioni jepet (zakonisht me injeksion) në mënyrë që të japë rezistencë ose imunitet ndaj agjentit infektiv. Tani janë duke u studjuar dhe zhvilluar tipe të tjera vaksinash si ato terapeutike.Vaksinat terapeutike mund të ndihmojnë në luftën ndaj HIV-it

Vector (Vektor)

Një qënie e ndërmjetme në zinxhirin e transmetimit indirekt të një agjenti, që mbart agjentin nga rezervuari tek strehuesi i ndjeshëm

Vector-borne disease (Sëmundje që mbartet nga vektoret)

Një sëmundje që transmentohet tek njerëzit apo kafshët nga një insekt si një mushkonjë ose ndonjë tjetër arthopod.

Virus

Një mikroorganizëm jashtëzakonisht i vogël i përbërë nga fije AND-je (Ndonjëherë edhe ARN) e rrethuar nga një membranë proteinike.Viruset janë organizmat më të vegjël infektive të njohur dhe nuk janë në gjendje të jetojnë ose të shumohen jashtë qelizës strehuese. Viruset mund të shkaktojnë sëmundje infektive (për shembull linë, polion, gripin, herpesin). Ka disa viruse që në kushte normale nuk shkaktojnë sëmundje tek njerëzit por mund të behen kërcënues për jetën në rastin kur njeriu është i infektuar me HIV dhe ka AIDS.

Contagious (Ngjitës)

I aftë të transmetohet nga një person tek një tjetër përmes kontaktit ose afërsisë së madhe.

Contagious diseases (Sëmundje ngjitëse)

Sëmundje që kalon nga një person tek tjetri.

Contigency plan

Rëndom përkthehet si plani i kontigjencës por që në shqip do te ishte “plani i rastisjes”. Pra është një plan i cili përdoret kur kemi të bëjmë me rastisjen e një ngjarje.

Virulence (Virulencë) Shkalla e patogjenicitetit te një mikroorganizmi që shfaqet me gravitetin e sëmundjes

Shkalla e patogjenicitetit te një mikroorganizmi që shfaqet me gravitetin e sëmundjes

Vital statistics (Statistika jetësore)

Informacion i grumbulluar statistikisht në lidhje me lindjet, martesat, divorcet dhe vdekjet bazuar mbi regjistrimet e ketyre ngjarjeve jetësore

Waiting list (Lista e pritjes)

Numri i njerëzve që presin shtrimin në spital Gjithashtu përdoret për kujdesin ambulator të specializuar. për disa proceduara mjekësore si për shembull zevendesimi i këmbës

Waiting period (Periudha pritëse)

Periudha që një i siguruar duhet të presë përpara se ai të mund të përfitojë nga sigurimet. Periudha e pritjes nuk duhet të ngatërohet me kohën e pritjes.

Waiting time (Koha e pritjes)

Koha që kalon midis 1) kërkesës që i bëhet një mjeku të përgjithshëm për një takim dhe pritjes së pacientit në departamentin e pacienteve ambulatorë ose 2) datës kur emri i një pacienti është vendosur në listen e pacientëve të shtrueshëm dhe datës së pranimit për shtrim. Koha e pritjes nuk duhet të ngatërohet me periudhën pritëse.

Waste water (Ujra mbeturina)

Nënkupton të gjitha ujrat mbeturina, pra është një koncept me i gjerë se vetëm ujrat e zeza.

Willingness to pay (Gatishmëria për të paguar)

. Sa i përgatitur është një person që të paguajë për mallra apo shërbime të caktuara. Metoda e gatishmërisë për të paguar, është një metodë e vlerësimit e përdorur për të përcaktuar sasinë maksimale të parave që një individ është i gatshëm të paguajë për të marrë një përfitim të caktuar (për shembull për të marrë një shërbim të kujdesit shëndetësor). Kjo metodë përdoret shpesh për analizen kosto-përfitm për të përcaktuar në mënyrë sasiore përfitimet nga pikëpamja monetare.

WHO(OBSH). Shkurtim në shqip për Organizata Botërore e Shëndetësisë (World Health Organization)

Është një agjensi e specializuar e Kombeve të Bashkuara me përgjegjësi parësore për çështje të shëndetit ndërkombëtar dhe shëndetit publik. Përmes kesaj organizate, e cila është krijuar në vitin 1948, mjekësia nga 191 vende të botës shkemben dijet dhe përvojën e saj me synimin për të bërë të mundur gëzimin nga të gjithë qytetarët e një shëndeti, i cili mund ti lejojë ata të bëjnë një jetë produktive nga pikëpamja sociale dhe ekonomike. Qendra është në Gjeneve. Shqipëria është anëtaresuar që në vitin 1947, ende pa u ratifikuar Kushtetuta e OBSH-së.

WHO Liaison Officer (Zyrtari ndërlidhes i OBSH-së)

Nënkupton një punonjës të Organizatës Botërore të Shëndetësisë, i cili e thënë thjeshtë shërben si ndërlidhës midis OBSH-së dhe Qeverisë të vendit përkatës. Është një pozicion që vlente vetëm për vendet e Evropës Lindore dhe që u vendos për herë të parë pas ndryshimeve politike në Evropen Lindore. U hoq ne vitin 2009

World Bank (Banka Botërore)

Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim, Organizatë e posaçme e Kombeve të Bashkuara e themeluar në 1945. Filloi punën në 1946. Në 1947 krijon lidhjet me OKB-në. Qëllimi i saj është që të nxisë zhvillimin ekonomik të vendeve anëtare, duke dhënë kredi për projekte prodhuese dhe keshillim teknik. Gjithashtu ajo promovon investime private të huaja dhe tregtinë

World AIDS Day (Dita Botërore e AIDS-it)

Është një ditë që kujtohet çdo 1 dhjetor që prej vitit 1988, që kur në atë ditë u mblodhën ministrat e shëndetësisë nga e gjithë bota për të diskutuar mbi AIDS-n dhe ku u fol shumë për tolerancën dhe për shkëmbimin e hapur të informacionit dhe përvojës lidhur me AIDS-in.

World Health Assembly (Asambleja Botërore e Shëndetesisë)

Është organizmi suprem vendim-marrës për OBSH-në. Përgjithësisht ajo mblidhet në Gjenevë në maj të çdo viti. Në të marrin pjesë delegacione nga të gjithë 191 vendet anëtare.

World TB Day (Dita Botërore të Tuberkulozit)

Dita Botërore e Tuberkulozit mbahet çdo vit në 24 mars. Synimi i saj është që të promovojë ndërgjegjesimin, njohuritë dhe motivimin për të vepruar kundër tuberkulozit në mbarë botën. Ajo e ka origjinën në vitin 1882, kur u festua 100 vjetori i zbulimit të bacilit të TB-së nga Koch.

Sewage (Ujra të zeza)

Shkarkime të lëngëta nga bashkësi njerëzore, që rrjedhin në gypa.

Sexually transmitted diseases-STDs (Sëmundje të transmetuara seksualisht)

Këto sëmundje përfshijnë herpesin, sifilisin, gonorenë, klamidjen, HIV/AIDS dhe të tjera. Ato e bëjnë më të lehtë përhapjen e HIV nga një person tek tjetri nga dëmtimi që shkaktojnë në organet seksuale.. Aktualisht përdoret termi infeksione të transmetuara seksualisht.(STI)

Sickness fund (Fond për sëmundjen, sigurim shëndetësor)

Pagues si palë e tretë në sistemin e sigurimit shëndetësor social,që mbulon të gjithë komunitetin ose një pjesë të tij. Fondet e sëmundjes zakonisht janë organizma gati publike. Në Francë dhe Belgjikë ato quhen “mutualities”. Sinonime të tjera janë “sick funds”(fond kur je i sëmurë) dhe“health insurance funds”(fonde të sigurisë shëndetësore). Në sistemin e Llogarisë Shëndetësore të OECD-së, fondet e sëmundjes futen në kategorinë e “fondeve të sigurimit social” nëse ato imponohen ose kontrollohen nga qeveria.

Social health insurance (Sigurimi shëndetësor social). Shih gjithashtu “Bismarckian health system”

Sigurimi shëndetësor social është një program i sigurimit, i cili plotëson të paktën tre kushtet e mëposhtme: Pjesëmarrja në program është e detyrueshme ose me ligj ose përmes kushteve të punësimit. Progami vepron në emër të një grupi ose kufizohet tek një grup njerëzish ose një punëdhënës kontribuon në program në emër të një të punësuari Individet e siguruar japin kontribute të rregullta, kryesisht mbi bazën e të ardhurave që nuk lidhen me koston e shërbimeve që ata përdorin..Kontributet administrohen nga një ose më shumë organizma publike gati të pavarur, zakonisht me përgjegjësi statutore (të quajtur zakonisht fonde të sëmundjes), të cilët veprojnë si pagues/blerës të kujdesit shëndetësor. Grumbullimi aktual i kontributeve mund të organizohet gjithashtu përmes institucioneve qeveritare. Nëse sigurimi shëndetësor mandatohet nga qeveria, ai quhet gjithashtu sigurim shëndetësor statutor.

Stakeholders (Aktorë)

Grupe që kanë interes në organizimin dhe ofrimin e kujdesit shëndetësor si pacientet, paguesit, mjekët praktikues

Supplier-induced demand (Kërkesë e nxitur nga ofruesi)

Një fenomen ku një ofrues i shërbimit shëndetësor, zakonisht një mjek, ndikon nivelin e kërkesës së një personi për shërbime të kujdesit shëndetësor. Kërkesa e nxitur nga ofruesi buron nga ekzistenca e asimetrisë së informacionit midis pacientit dhe ofruesit Etika profesionale inkurajon kërkesën e nxitur nga ofruesi në interes të pacientit, sepse pacienti shpesh ka informacion të pamjaftueshëm për të gjykuar se çfare shërbimesh do të përmirësonin shëndetin e tij. Ofruesit e shërbimeve shëndetësore shfrytëzojnë avantazhin e tyre superior të informacionit për të nxitur kërkesën për interesat e tyre. Kjo është një çeshtje e rëndesishme në sektorin shëndetësor.

Surgery (Qendër shëndetësore)

Qendër ku ofrohet shërbimi parësor kryesisht diagnostikues dhe kurues.

Sustainability (Qëndrueshmëri)

Aftësia për të plotësuar nevojat e së tashmes, pa demtuar aftësinë për të plotësuar nevojat e së ardhmes.

Sustainable development (Zhvillim i qëndrueshëm)

Është ai zhvillim që plotëson nevojat e së tashmes pa rrezikuar aftësinë e brezave të ardhshëm për të plotësuar nevojat e tyre.

Target (Shënjestër)

Përfaqëson një lloj objektivi që duhet të arrihet. Është me specifik se një objektiv i zakonshëm dhe zakonisht përcakton atë që duhet të arrihet nga pikëpamja sasiore dhe kohore. Përdoret në Shëndetin për të Gjithë. Për shembull : Në të gjitha vendet në vitin 2015 konsumi i alkolit për frymë nuk duhet të kalojë 6 litra në vit.

Tertiary health care (Kujdes shëndetësor tretësor).

Shih gjithashtu “Primary health care” dhe “Secondary health care” I referohet shërbimeve mjekësore dhe shërbimeve që lidhen me to, që janë tepër komplekse dhe zakonisht me kosto të lartë. Ata pacientë që cilët rekomandohen prej kujdesit shëndetësor dytësor për diagnoze dhe trajtim që nuk mund ta bëjë dot në kujdesin shëndetësor parësor dhe dytësor. Kujdesi shëndetësor tretësor zakonisht është i disponueshëm në nivel kombëtar ose në qendra ndërkombëtare të referencës.

Third-party payer (Pagues i palës së tretë)

Çdo organizatë publike apo private,që paguan ose siguron shpenzime të kujdesit shëndetësor për përfituesit gjatë kohës në të cilen ata janë paciente. I referohet situatave kur pala e parë (pacienti) nuk paguan direkt për aktivitetet e palës së dyte (ofruesi, doktori), por përmes një pale të tretë të një siguruesi privat, fondi sigurimesh ose një agjensie qeveritare (pagues i palës së tretë)

Triage (Triazh)

Një proces i ndarjes të të sëmureve ose të të plagosurve bazuar në nevojën e tyre për trajtim mjekësor. Një spital triazhi zakonisht përdoret në urgjencë, ku stafi mjeksor vendos se kush duhet te trajtohet më parë

UNAIDS-Programi i përbashkët i Kombeve të Bashkuara për HIV/AIDS

Është një joint-venture inovative e familjes së Kombeve të Bashkuara për të harmonizuar më mirë luftën kundër AIDS-it UNAIDS. Bashkon përpjekjet dhe burimet e tetë organizatave të Kombeve të Bashkuara., ndër to UNICEF, PNUD, UNFPA, UNESCO, Banka Botërore, OBSH për të ndihmuar botën që të parandalojë infeksionet e reja me HIV, të kujdeset për ata që tashmë janë të infektuar dhe të zbusë impaktin e epidemisë. Është krijuar në vitin 1995. Fillon punën në vitin 1996

Under-the-table payments (Pagesë nën tavolinë, nën dorë)

Pagesa jo zyrtare, të cilat zakonisht janë të ndaluara, dhe që bëhen në mënyrë që të plotësohen deshirat, kërkesat, nevojat e dikujt në kohën e duhur, në një shtrirje më të madhe sesa duke ndjekur rregullat dhe rregulloret zyrtare Quhen gjithashtu edhe pagesa në zarf.

U N D P - Shkurtim në anglisht për « United Nation Development Program » (PNUD)

Programi i Kombeve të Bashkuara për Zhvillimin. Themeluar në 1965. Fillon veprimtarinë në vitin 1969. Në Shqipëri që prej 1991. Duke ndihmuar ndër të tjera në përmirësimin e cilësisë së jetës, kontribuon për një shëndet me të mirë.

Under-the-table payments (Pagesë nën tavolinë, nën dorë)

Pagesa jo zyrtare, të cilat zakonisht janë të ndaluara, dhe që bëhen në mënyrë që të plotësohen deshirat, kërkesat, nevojat e dikujt në kohën e duhur, në një shtrirje më të madhe sesa duke ndjekur rregullat dhe rregulloret zyrtare Quhen gjithashtu edhe pagesa në zarf.

U N E P - Shkurt në anglisht për "United Nations Environment Programme" (Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin.Themeluar në 1973.

U N F P A - Shkurt për « United Nation Fund for Population » (Fondi i Kombeve të Bashkuara për Popullaten).

Fokusohet në shëndetin riprodhues duke përfshirë planifikimin familiar, strategjitë mbi popullsinë dhe zhvillimin, keshillimin. Themeluar në 1967, që prej 1972 nën PNUD-in. Zyra në Shqipëri është hapur në vitin 1996, ndërkohë që projektet kanë filluar që në vitin 1991.

UN I C E F - Shkurt në anglisht për "United National International Children´s Emergency Fund ” (Fondi i Emergjencës i Kombeve të Bashkuara për Fëmijet).

Themeluar në 1946. Fillimisht për të lehtësuar pasojat e luftës. Tani merret me mirëqënien e fëmijeve në vendet në zhvillim . UNICEF ka marrë mandatin e Asamblesë së Pergjithshme të Kombeve të Bashkuara që të mbrojë të drejtat e fëmijëve, të ndihmojë për përmbushjen e nevojave të tyre bazë dhe zgjerojë mundesinë e tyre për të arritur potencialin tyre të plotë. Qendra në New York. Prania shumë aktive në Shqipëri që në 1992 edhe në fushën e shëndetesisë.

U S A I D - Shkurt në anglisht për “United States Agency for International Development". (Agjensia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillimin Ndërkombëtar).

Aktiviteti në Shqipëri ka filluar nga fundi i 1991 dhe zyra në Tirane është hapur në janar 1992. Aktiv në Shqipëri edhe në fushën e shëndetit. Fushat kryesore të ndërhyrjes janë nxitja e tregut shëndetësor privat, partneriteti midis spitaleve, shëndeti i grave etj

Utilization (Shfrytëzim)

Numri i shërbimeve shëndetësore të përdorura, shpesh i shprehur për 1000 persona në muaj ose vit.

Vehicle (Mjet transporti)

Një ndërmjetës jo i gjallë në transmetimin indirekt të një agjenti që e mbart agjentin nga rezervuari tek strehuesi i ndjeshëm.

Drug registration (Regjistrimi i barnave)

Procedura e shqyrtimit dhe studimit të dokumentacionit që përmban të dhëna të plota për çdo bar kimik, farmaceutik, biologjik, farmako-toksikologjik e kimik, si dhe kryerja e provave kimike kur kërkohet një gjë e tillë.

Earmarked taxes (Taksa të vëna mënjanë)

Taksa të cilat grumbullohen me qëllimin specifik për përdorimin e tyre për kujdes shëndetësor

Economic analysis/evaluation (Analiza ekonomike/evaluacion)

Një analize që bëhet për alokimin e burimeve të pamjaftueshme për përdorime konkuruese alternative dhe shpërndarjen e produkteve nga këto përdorime mes anëtarëve të shoqërisë. Tre tipe të zakonshme të analizës ekonomike janë: Analiza kosto-efektivitet, një tip analize e cila krahason ndërhyrjet ose programet që kanë një matje të përbashkët të rezultateve shëndetësore në një situate ku, për një nivel të dhënë të burimeve, vendim-marrësi dëshiron të maksimalizojë përfitimet shëndetësore për një popullsi të caktuar. Analiza kosto-dobi, është një tip analize që mat përfitimet të ponderuara në vite jete të dobishme (QALY) e cila nxjerr një raport të matjes së kostos për dobi duke dhënë mundësinë për krahasim midis programeve. Analiza kosto-përfitim, është një tip analize që mat kostot dhe përfitimet në njësi monetare dhe nxjerr raportin përfitim monetar neto/humbje ose kosto/përfitim Shprehja “analiza kosto-përfitim” ngandonjëherë përdoret si një term i përgjithshëm për evaluimin ekonomik.

Economies of scale (Ekonomite e shkallës,shkallëzimit). Në dallim me “Economies of scope”

Flasim për ekonomi të shkallëzimit kur kostoja mesatare për njësi ulet ndërsa rezultati rritet..Ky përcaktim ka të bëjë me madhësinë aktuale të ndërmarrjes, e cila ka tendencë të ketë kosto më të ulët nëse prodhon më shumë. Përkufizim plotësues: Kur kostoja e prodhimit të mallrave dhe shërbimeve ulet ndërsa numri i mallrave dhe shërbimeve rritet.

Economies of scope (Ekonomi të shtrijes-përfshirjes). Në dallim me “Economies of scale”

Përfitime nga prodhimi i mallrave ose shërbimeve të shumëllojshme (për shembull nëse është më e lirë të prodhosh si mallin “x” ashtu dhe atë “y” sëbashku sesa te ndara) Ky përkufizim ka të bëjë me përfitimet nga prodhimi i produkteve të ngjashme.

Effectiveness (Efektivitet). Shih gjithashtu “Efficacy”dhe “Community effectiveness “

Se sa një ndërhyrje, një procedurë ose një shërbim specifik arrin atë synim për të cilin është menduar për një popullsi të caktuar. Ka dy lloje efektiviteti, efektivitet efikas dhe efektivitet mbi komunitetin. Shpesh fjala efektivitet përdoret për këtë të fundit. Përkufizim plotësues: Sa shumë arrihen objektivat.

DPT

Vaksinë për parandalimin e difterisë, kolles së mirë dhe tetanozit. Për një mbrojtje të plotë nga këto sëmundje femija ka nevojë për vaksinimin bazë me tre injeksione 2 muajsh, 4 muajsh, 6 muajsh dhe tre rivaksinime 24 muajsh, 6 vjeç, 15 vjeç.

Droplet spread (Përhapje me stërkla)

Transmetimi direkt i një agjenti infektiv nga rezervuari drejt një strehuesi të ndjeshëm, përmes stërklave nga tështitja, kolla apo të folurit.

Fixed budget (Buxhet fiks). Në dallim me “Flexible budget”

Një buxhet që nuk modifikohet nga ndryshimet në volumin e shërbimeve

Flexible budget (Buxhet fleksibel) në dallim me “Fixed budget”

Një buxhet që modifikohet sipas ndryshimeve në volumin e shërbimeve

Funding (Dhënie fondesh, financim)

Të sigurosh institucionet e kujdesit shëndetësor me burime financiare që duhen për të kryer një seri të përgjithshme aktivitetesh që lidhen me shëndetin. Ngandonjehere përdoret në vend të fjalës financim ose për të përshkruar procesin e grumbullimit të parave për ti dhene fonde kujdesit shëndetësor.

Gender mainstreaming

Përfshirja e çështjeve gjinore në rrymën e përgjithshme të zhvillimit

Gender sensitivity (Ndjeshmëria gjinore)

Përfshirja e perspektivës gjinore në politikat dhe strategjitë shëndetësore. Një perspektivë e tillë çon në një kuptim më të mirë të fakteve që ndikojnë në shëndetin e grave dhe burrave. Kjo nuk merret vetëm me dallimet biologjike midis grave dhe burrave ose me rolin riprodhues të grave, por pranon edhe efektet e marrëdhenieve, roleve dhe përgjegjësive të përcaktuara nga aspektet sociale, kulturore dhe ato të sjelljes veçanerisht për shendetin individual, të familjes dhe të komunitetit.

General (medical) practitioner-GP (Mjek i përgjithshëm). Shih gjithashtu “Physician”

Një mjek i përgjithshëm ose mjek i familjes, i cili është pika e parë e kontaktit me shërbimet shëndetësore për të gjitha rastet jo urgjente.

Goal (Qëllim). Shih gjithashtu “Objective”

Një synim i përgjithshëm drejt të cilit tentohet të shkohet Deklarim i një gjëndje ose qëllimi të deshirueshëm për të ardhmen. Një qëllim ndryshon nga një objektiv pasi ka një afat më të gjatë dhe zakonisht është i gjërë. Brënda sektorit shëndetësor OBSH-ja e ka përcaktuar qëllimin e “Shëndetit për të gjithë në vitin 2000” i cili thote se “ Si minimum të gjithë njerëzit në të gjitha vendet duhet të kenë të paktën atë nivel të shëndetit që ata të jenë në gjendje të punojnë në mënyrë prodhuese dhe të marrin pjesë aktive në jetën sociale të vendit në të cilin jetojnë”. Përveç kesaj OBSH-ja pranon se “ që të arrihet një nivel i tillë i shëndetit, çdo individ duhet të këtë akses në kujdesin shëndetësor parësor dhe përmes tij në të gjitha nivelet e një sistemi të shtrirë shëndetësor”. Qëllimi shëndetësor: Qëllimet shëndetësore përmbledhin rezultatet e shëndetit, që një vend apo një komunitet mund të shpresojë të arrije në një periudhe të caktuar kohe nën driten e njohurive dhe burimeve ekzistuese.

Good (Mall)

Term që nënkupton produkte të prekshme, konkrete që kontribuojnë në përmbushjen e kërkesës. Për të plotësuar kërkesën shërbimet shëndetësore tentojnë të kombinojnë përdorimin e mallrave me shërbimet Përkufizim plotësues: Mallra meritë janë ato mallra që i ofrohen publikut përmes vendimeve politike. Në këtë rast jo domosdoshmerisht mallrat kërkohen nga publiku, ose të paktën nuk kërkohen në sasinë e ofruar, por sipas politikaneve publiku duhet ti këtë ato në interes të tij Mallra superiore janë ato mallra dhe shërbime, për të cilat kërkesa rritet me rritjen e të ardhurave.

Ground water (Ujra nëntokësore)

Nënkupton ujrat e pastra të pijshme

Guidelines (Udhëzues). Shih gjithashtu “Clinical guidelines”

Një seri hapash të cilat mund të ndërmerren në kryerjen e një detyre ose në zbatimin e një politike dhe mënyra e bërjes së një gjëje të tillë. Ngandonjëherë të quajtura direktiva klinike, të cilat ofrojnë hapat dhe mjetet për një diagnoze dhe trajtim të duhur. Përkufizim plotësues: Udhezuesit janë mjete për të asistuar në një proces drejt arritjes së rezultatit.

Health benefit (Përfitim shëndetësor)

Në ekonominë e shëndetit një përfitim shëndetësor është ai i cili siguron një përfitim nga pikepamja e reduktimit të kostos ose përmirësimit të shëndetit.

Health determinants (Faktorë përcaktues të shëndetit)

Seria e faktorëve personalë socialë, ekonomikë dhe mjedisorë të cilët përcaktojnë statusin shëndetësor të individeve ose të një popullsie. Faktorët që ndikojnë shëndetin janë të shumtë dhe interaktive. Promocioni shëndetësor në thelb merret me veprimin dhe avokacinë e determinateve të shëndetit që janë të modifikueshëm, dhe jo vetëm me ata që lidhen me veprime të indvideve siç janë sjelljet e shëndetshme dhe menyra e jetesës por edhe faktore si të ardhurat dhe statusi social, arsimi, punësimi dhe kushtet e punës, aksesi tek shërbimet e përshtatshme shëndetësore dhe mjedisi fizik

Health expectancy (Pritshmëria e shëndetit)

Tregon sipas normave dhe perceptimeve sociale dhe standarteve profesionale proporcionin e asaj pjese të jetës që pritet të jetë e shëndetshme dhe e përmbushur, pa sëmundje dhe paaftësi.

Health for All (Shëndet për të Gjithë)

Arritja nga të gjithë njerëzit e botës i një niveli të shëndetit që do ti lejonte ata të bënin një jetë produktive nga pikëpamja sociale dhe ekonomike.

Health gain (Fitim në shëndet, përmirësim në shëndet)

Një përmirësim i matshëm në shëndetin e një individi ose popullsie, përfshire jetëgjatësinë dhe cilesinë e jetës.

Health indicator (Indikator, tregues shëndetësor)

Indikatori shëndetësor është një karakteritikë e një individi, popullate ose mjedisi i cili matet (direkt ose indirekt) dhe mund të përdoret për të përshkruar një ose më tepër aspekte të shëndetit të një individi ose popullsie (cilesinë, sasinë dhe kohën)

Health insurance (Sigurim shëndetësor)

Një mekanizem me anë të të cilit merret para për pagimin e shërbimeve shëndetësore prej kontributeve. Pagimi mund të jetë vullnetar dhe i detyrueshëm. Kontributet e sigurimeve shëndetësore mund të kombinohen edhe me pagesa për përfitime të tjera sociale e në këtë rast ajo quhet një skemë e sigurimit social.

Health insurance fund (Fondi i sigurimeve shëndetësore). Shih “Sickness fund”

Health technology assessment (Vlerësimi i teknologjisë shëndetësore).

Vlerësim i gjërë i teknologjive ekzistuese dhe atyre të reja përfshirë medikamentet, procedurat, shërbimet, pajisjet lidhur me efektet e tyre mjekësore, ekonomike, sociale dhe etike. Gjithashtu quhet edhe vlerësimi i teknollogjisë në kujdesin shëndetësor. Ai mund të trajtojë pasojat e drejtpërdrejta të teknologjisë ashtu dhe ato të terthorta. Qëllimi kryesor i tij është të mbajë të informuar politikëbërësit lidhur me kujdesin shëndetësor. Përkufizim plotësues: Vlerësimi sistematik i vetive, efekteve dhe/ose impakteve të teknologjisë së kujdesit shëndetësor. Vlerësimi i teknologjisë shëndetësore përcakton një aktivitet multidisiplinar që sistematikisht ekzaminon rendimentin teknik, sigurinë, efikasitetin klinik, efektivitetin, koston, kosto-efektivitetin, impaktin organizativ, pasojat sociale, aspektet legale dhe etike të zbatimit të teknologjisë së shëndetit.

Health workforce (Fuqia punëtore shëndetësore). Shih “Human resources”

High risk behaviours (Sjellje me risk të lartë)

Janë ato sjellje që kanë shumë mundesi që të çojnë drejt një infeksioni si seks i pambrojtur (anal,vaginal, ndonjëherë edhe oral) përdorimi i shiringave të kontaminuara, renia në kontakt me lengje të trupit si gjaku, sperma, lëngu vaginal dhe ndoshta edhe pështyma edhe pse jo e zakonshme.

HiT (Health Care System in Transition-Sistemi i Kujdesit Shëndetësor në Tranzicion)

Janë publikime përshkruese analitike mbi kujdesin shëndetësor të çdo vëndi. frut i një bashkëpunimi të OBSH-së me disa vende Evropiane Përëndimore si dhe me vendin përkatës. Për Shqipërinë ekziston një HiT i publikuar në 1999. Deri tani ata janë vetëm në anglisht. Gjenden edhe në internet në faqen e OBSH-së.

Home care (Kujdes në shtëpi)

Shërbime mjekësore dhe paramjekësore që i ofrohen pacienteve në shtëpi. Ketu përfshihen shërbimet obstetrike në shtëpi, dializa shtëpijake,shërbimet telematike etj. Përjashtohen konsumi i mallrave mjekësore (medikamente dhe mallra të tjera mjekësore) që i jepen pacienteve të jashtëm si pjesë e konsumit privat shtëpijak.

Hospital infections (Infeksione spitalore)

Janë ato infeksione që një pacient i merr në spital pas shtrimit në të. Përbëjnë një shqetesim të madh pasi shumë prej tyre janë rezistent ndaj antibiotikëve

Host factor (Faktori i strehuesit)

Një faktor i brëndshëm (mosha, raca, seksi, sjellja etj) të cilët ndikojnë ekspozimin e individit, ndjeshmërinë ose përgjigjen ndaj një agjenti shkaktar.

Impairment (Prishje, dobësim)

Në konteksin e shëndetit nënkupton çdo humbje ose shmangie nga normaliteti të struktures apo funksioneve psikologjike, fiziologjike dhe anatomike

Incubacion (Inkubacion)

Një periudhë e ndryshimeve subklinike ose të padukshme që vijnë pas ekspozimit ndaj një agjenti infektiv dhe që mbaron me fillimin e shënjave klinike të sëmundjes infektive

Indirect transmission (Transmetim indirekt)

Një transmetim i një agjenti që mbartet nga rezervuari tek strehuesi i ndjeshëm, përmes grimcave të pezulluara në ajër ose përmes qenieve të gjalla që shërbejnë si vektorë ose atyre jo të gjalla që shërbejnë si mjete të trasportimit

Infant (Foshnje)

Fëmija nga zero deri në moshën një vjeç

Infectivity (Infektivitet)

Mat proporcionin i personave që i ekspozohen një agjenti shkaktar dhe që infektohen nga një sëmundje infektive.

I gjithë pushteti që konsumatoret mund të kenë në një treg për të kontrolluar natyrën, cilesinë dhe volumin e mallrave dhe shërbimeve të prodhuara, duke blerë vetëm ato mallra dhe shërbime që ata duan dhe që janë të aftë për ti paguar. Sovraniteti i konsumatorit është i lartë kur ka informacion të mirë dhe të saktë për konsumatorin dhe ku ka konkurencë midis shërbimeve.

Cost shifting (Zhvendosja e kostos)

Procesi i përdorimit të të ardhurave me tepricë nga një seri shërbimesh ose pacientesh për të subvencionuar shërbime të tjera ose grupe të tjerë pacientësh.

Cross-subsidizing (Subvencionim i kryqëzuar)

Nënkupton mekanizmin e kompensimit që një pjesë e popullsisë bën për një tjetër për sa i takon sigurimeve shëndetësore. Më konkretisht për shembull të rinjte me punën e tyre mbajnë pensionistët.

Descriptive epidemiology (Epidemiologjia deskriptive)

Ai aspekt i epidemiollogjisë që merret me organizmin dhe përmbledhjen e të dhënave shëndetësore sipas kohes, vendit dhe personit.

DFID (Department for International Development)

Është departamenti i Mbretërisë së Bashkuar për Zhvillim Ndërkombëtar.Vepron në Shqiperi edhe në fushën e shëndetësisë.

Disease control (Kontrolli i sëmundjes)

Është reduktimi i incidences së sëmundjes, prevalencës, sëmundshmërisë ose vdekshmërise si rezultat i përpjekeve të synimshme që kjo sëmundje të mos jetë më e një rëndësie për shëndetin publik. Kërkon ndërhyrje të vazhdueshme për ta ruajtur këtë reduktim.

Distribution (Përhapja, shpërndarja)

Në epidemiologji është frekuenca dhe tabloja e karakteristikave dhe ngjarjeve që lidhen me shëndetin në një popullate të caktuar.

District hospital (Spital rrethi)

Nënkupton një spital që për nga zona mbulon vetem një rreth. Zakonisht numërojnë 100-200 shtretër dhe ofrojnë katër shërbime bazë si sëmundjet e brëndëshme, pediatria, kirurgjia, obsteriko-gjinekologjia.

Economics (Ekonomi). Shih gjithashtu “Health economics”

Studimi se si individet dhe shoqëritë zgjedhin alokimin e burimeve të kufizuara prodhuese midis alternativave konkuruese dhe shpërndarjen e produkeve tek anëtaret e shoqërisë. Përkufizim plotësues: Ekonomia e mirëqënies (Wellfare economics) është disiplina e cila studion menyren sesi aktiviteti ekonomik mund të rregullohet sa më mirë që të jetë e mundur për të arritur maksimumin ekonomik dhe mirëqënien sociale.

Commercial sex workers (Punonjës komerciale të seksit)

Një term i zakonshëm mjekësor, epidemiologjik për njerëzit (zakonisht femra, por edhe meshkuj) të cilët angazhohen në prostitucion si punësim.

Dependant (I varur nga dikush tjetër, që nuk bën dot vetë)

Burri apo gruaja, femijet ose të afërm të tjerë të ngushtë të një personi i cili mbulohet nga një plan shëndetësor por pa paguar taksa, kontribute dhe premuime shtesë. Përgjithësisht mund të quhen familjarët e te siguruarit.

Disability (Paaftësi)

Në konteksin shëndetësor çdo kufizim ose mungesë e aftësisë për të kryer një aktivitet në një mënyrë ose brënda atyre kufijve që quhen nomal për qëniet njerëzore.

Efficacy (Efikasitet). Shih gjithashtu “Effectiveness” dhe “Community effectiveness” Përfitimi nga përdorimi i teknollogjisë për një problem në kushte ideale për shembull në një mjedis laboratorik, në kuadrin e një protokolli të një prove rastësore

Në kushte ideale përcaktimi i efikasitetit bazohet në rezultatet e një prove kontrolli rastësor. Në krahasim me efektivitetin mbi komunitetin, efikasiteti zhvillohet në kushte ideale dhe të kontrolluara.

Efficiency (Efiçienca)

Sa arrihen objektivat duke minimizuar përdorimin e burimeve. Ka dy tipe të efiçiences, teknike dhe alokative. Përkufizim plotësues: Efiçienca është arritja e vlerës më të mirë të mundshme për burime të përdorura. Efiçienca teknike nënkupton prodhimin më maksimal të mundshëm të output-eve nga një seri e dhene imput-esh. Efiçienca alokative është kur burimet alokohen në mënyrë të tillë sa çdo ndryshim në sasinë ose tipin e output-it që po prodhohet aktualisht do të sillte një gjëndje më të mirë se sa me parë. Efiçienca alokative kërkon që një ekonomi ti sigurojë anëtareve të saj sasinë dhe tipin e mallrave dhe shërbimeve që ata preferojnë më tepër.

Eligibility (Të pasurit të drejtë)

Të pasurit të drejtë për diçka ,për shembull për të përfituar nga sigurimet shëndetësore

ELISA (Enzyme-linked immunosorbent Assay)

Një metodë diagnostikuese që në bazë të saj ka një enzimë, dhe që përdoret për diagnostikimin e pranisë së kundërtrupave në gjak.

Elimination of disease (Eleminimi i sëmundjes)

Reduktimi në zero i incidencës së një sëmundjeje në një zonë të caktuar gjeografike si rezultat i një përpjekje të synimshme.Megjithate, ajo kërkon masa ndërhyrjeje te vazhdueshme.

Enrollees (I rekrutuar,i futur në listen e përfitimeve).Shih “Beneficiaries”

Entitlements (Të pasurit të drejtë për diçka)

Përfitimet në natyrë ose në pará, për të cilat përfituesit kanë të drejtë me ligj.

Environemental health (Shëndet mjedisor)

Ato aspekte të shëndetit njerëzor dhe sëmundjes të cilat përcaktohen nga faktore të mjedisit. Ai përfshin si efektet direkte patollogjike të lëndeve kimike, rrezatimeve dhe disa agjenteve biologjike ashtu dhe efektet shpesh indirekte mbi shëndetin dhe mirëqënien e mjedisit të gjërë fizik, psikollogjik, social dhe estetik.

EPI - Shkurt në anglisht për “Expanded Programme on Immunisation“ (Programi i Zgjeruar i Imunizimit)

Program i filluar nga OBSH-ja në vitin 1974 për të luftuar me anë të vaksinimit fillimisht gjashtë sëmundje si difteria, tetanozi, pertusi, fruthi, tuberkulozi dhe poliomieliti. Ky program përbën një prej arritjeve me të medha të shekullit te kaluar në shëndetin publik botëror.

Epidemic (Epidemi)

Shfaqja e sëmundjes në një numër shumë më të madh të rasteve të sesa ç’pritej, në një zonë të caktuar ose midis grupeve specifike të njerëzve për një periudhë të caktuar kohe.

Epidemic curve (Kurba epidemike)

Një histogram që tregon ecurinë e një shpërthimi të një sëmundjeje ose epidemie duke paraqitur numrin e rasteve nga koha e fillimit.

Epidemic period (Periudha epidemike)

Një periudhe kohore gjatë së cilës numri i rasteve të një sëmundje të raportuar është më i madh nga sa pritet.

Epidemiology (Epidemiologji)

Studimi i përhapjes dhe i determinanteve të gjëndjes apo ngjarjeve shëndetësore në një popullate të caktuar dhe zbatimi i këtij studimi për të kontrolluar problemet shëndetësore.

Equity (Drejtësi, paanshmëri, barazvendosje, ofrim i shanceve te barabarta,drejtesi-barazi)

Parimi i të qënit i ndershëm, i paanshëm ndaj të gjithëve në lidhje me një seri vlerash të përcaktuara dhe të pranuara. Në shëndetësi kjo nënkupton se në mënyrë ideale çdo njeri duhet të këtë një shans të ndershëm ,duhet të arrije potencialin e plotë shëndetësor dhe në mënyrë më pragmatike askujt nuk duhet ti pengohet arritja e këtij potenciali, pra çdokush duhet të këtë akses gjeografik dhe financiar në burimet e disponueshme të kujdesit shëndetësor Ka dy lloje të ekuitetit: ai horizontal që është parimi që thotë se ata që ndodhen në rrethana identike ose të ngjashme duhet të paguajnë sasi të barabarta taksash (ose kontributesh) dhe duhet të marrin sasi të ngjashme përfitimesh dhe, drejtesia vertikale që është parimi që thote se ata që ndodhen në rrethana të ndryshme në raport me karakteristikat e këtij ekuiteti duhet të trajtohen po në mënyrë të diferencuar, pra ata me mundësi më të madhe ekonomike duhet të paguajnë më tepër dhe ata me nevoja më të mëdha duhet të marrin më tepër shërbim

European Alcohol Action Plan (Plani Evropian i Veprimit i Alkolit)

Një plan i cili u hartua në vitin 1992 me synim stimulimin dhe ndihmën e vendeve evropiane anëtare të OBSH-së për të parandaluar rreziqet që i kanosen shëndetit dhe problemet sociale që rrjedhin prej alkolit.

Experience rating (Klasifikimi sipas përvojës)

Vendosja e një premiumi grup, bazuar mbi humbjet aktuale të përjetuara nga ai grup gjatë një viti më parë ose gjatë viteve të mëparshme

Absorbation of radiation (Perthithja e rrezatimit)

Perthithja e rrezatimit nga nje trup i ngurte, leng apo gaz.

Acid rain (Shi acid)

Uje shiu i cili ka nje permbajtje aciditeti me ph me te forte se ai normali prej 5.6 .Ai fromohet kur dioksidet e squfurit dhe oksidet e azotit, si gazra apo grimca te imta ne atmosfere, kombinohen me avullin e ujit dhe precipitojne si acid sulfurik ose nitrik ne forme shiu, bore ose mjergulle. Format e thata jane gaze acidike ose lende grimcmore

Aerosol (Aerozol)

Lende grimcmore, e ngurte ose e lengshme, me e madhe se nje molekule por aq e vogel sa te qendroje pezull ne ajer.Permasat zakonisht jane 0.01-10 mikron. Burimet natyrore perfshijne grimca kripe nga deti, grimca pluhuri ose dheu si rezultat i veprimit te motit mbi terren (shkembij , toke). Era i ngre keto larte. Por aerozolet mund ta kene origjinen nga veprimtaria njerezore dhe ne keto raste ata shpesh quhen ndotes. Aerozolet jane te rendesishem ne atmosfere si berthama per kondensimin e pikave te ujit dhe kristaleve te akullit, si pjesemarres ne cikle te ndryshem atmosferik dhe si thithes ose shperndares te rrezatimit diellor, duke ndikuar keshtu ne barazpeshen rrezatuese te sistemit te klimes.

Albedo (Albedo)

Fraksioni i rrezatimit diellor i reflektuar nga nje siperfaqe apo nje objekt, shpesh i shprehur si %. Per shembull siperfaqet e mbuluara me boke kane nje albedo me te madhe. Albedoja e tokes shkon nga e madhe ne te vogel. Siperfaqet e veshura dhe oqeanet kane albedo te ulet. Ndryshimi i Albedos se tokes varion kryesisht ne vartesi te mbuleses me re, bore, akull, bimesi,

Annex I countries (Vendet e Shtojces I)

Konventa Kornize per Ndryshimin e Klimes i rendit vendet te cilat kane qene anetare te OECD ne 1992, 11 nga vendet te cilet jane ne procesin e tranzicionit ne ekonomine e tregut dhe ato te te Komunitetit Ekonomik Europian ne vendet e shtojces I. Automatikisht vendet e tjera njihen si vendet Jo te Shtojces I. Palet e Shtojces I jane te angazhuara te miratojne politika kombetare dhe te marrin masa per te zbutur ndryshimin e klimes.

Atmosphere (Atmosfere)

Mbeshtjellesja e gazte rreth tokes. Atmosfera e thate konsiston pothuajse teresisht nga azoti (78.1% ne volum) oksigjeni 19.2.9% ne volum) bashke me nje numer gazesh gjurme si argoni (0.93% ne volum) heliumi, gazet rrezatuese aktive sere sic jane dioksidi i karbonit (0.035% ne volum) dhe ozoni. Pervec kesaj atmosfera permban avuj uji sasia e te cileve ndryshon shume por zakonisht eshte tek 1% ne volum. Pervec kesaj atmosfera permban re dhe aerozole

Biomass (Biomasa)

Pesha apo volumi total i organizmave (te gjalla apo qe kane qene te gjalla vetem para pak kohesh) ne nje zone apo volum te caktuar.

Biosphere (Biosfere)

Ajo pjese e sistemit te tokes qe perfshin te gjitha ekosistemet dhe organizmat e gjalla, ne atmosfere, mbi toke (biosfera tokesore) ose ne oqeane (biosfera marine), perfshire lenden organike te vdekur si mbeturinat, lenden organike te tokes dhe detritet oqeanike

Carbone dioxide (Dioksidi i karbonit)

Nje gaz qe haset ne menyre natyrore por dhe nje nenprodukt i lendeve fosile dhe biomases qe digjet dhe ndryshimeve ne perdorimin e tokes dhe proceset industriale. Eshte gazi sere kryesor antropegjenik qe cenon barazpeshen rrezatuese te tokes. Eshte gazi i referimit per te gjitha gazet e tjera sere.

Carbon dioxide equivalent (Ekuvalenti i dioksidit te karbonit)

Eshte sasia e nje gazi sere apo nje perzierje gazrash sere qe do te kishte te njejtin potencial ngohes se e ka CO2 . Per shembull e thene me shkoqur le te themi se sa metan dohet qe te shkatoje te njeten ngrohje sa shakton ta themi nje ton CO2.,duke qene se gazra te ndryshem kane potencial te ndryshem ngrohes. CO2 merret si gaz reference me potencial 1.

Carbone dioxide fertilization (Fertilizimi nga dioksidi i karbonit)

Nxitja e rritjes se bimeve si rezultat e shtimit te perqendrimit te Co2 atmosferik. Ne vartesi te mekanizmit te tyre te fotosintezes, disa lloje bimesh jane me te ndjeshme ndaj ndryshimeve ne perqendrimin e Co2 atmosferik

Carbon sequestartion (Sekuestrimi i karbomit)

Kapja (thithja) dhe ruajtja e kabonit. Per shembull pemet dhe bimet thithin dioksid karboni, clirojne oksigjen dhe ruajne karbonin. Lendet djegese fosile dikur ishin nje biomase dhe vazhdojne te ruajne karbonin deri sa te digjen.

Chlorofluorocarbons (Kloroflurokarbonet)

Gaze sere qe mbulohen nga Protokoli i Montrealit qe prej vitit 1987 dhe qe perdoren per ftohje, kondicionim te ajrit, paketim, izolim, si solvente ose si propelante aerozoli. Meqe ata nuk shkaterrohen ne pjesen e e ulet te atmosferes, ata kalojne ne pjesene e siperme te saj ku ne kushte te pershtatshme, ata shperbejne ozonin. Keto gaze po zevendesohen nga perberes te tjere, perfshire hidorklorflurokarbon dhe hidrofluerokarbonet, te cilat jane gaze sere qe mbulohen nga Protokolli i Kyotos.

Climate (Klima)

Gjendja e atmosferes me nje vend te caktuar gjate nje periudhe te gjate kohe (nga nje muaj deri ne shume milion vjet, por pergjithesisht 30 vjet) Klima eshte shuma e elementeve atmosferike ( dhe variacioneve te tyre) si rrezatimi diellor, temepratura, lageshtia ,rete dhe rreshjet (lloji, frekuenca dhe sasia) Per specialistin e klimes ajo perfshin jo vetem atmosferen por edhe hidrosferen, litosferen, biosferen dhe faktore te tjere jashtetokesore si dielli.

Black carbon (Karboni i zi)

Qymyri i zi formohet nga djegja jo e plote e lendeve djegese fosile, lendeve djegese bio dhe biomases. Qymyri i zi e ngroh planetin duke thithur nxehtesine ne atmosfere dhe duke reduktuar albedon. Karboni i zi qendron ne atmosfere disa dite deri ne disa jave ndersa Co2 qendron ne atmosfere per me teper se 100 vjet.

El Niño (nga spanjishtja e thone femijes, djalit te vogel)

Keshtu quhet shfaqja e ndryshimin rrymave jo te zakonshme, jo ciklike ne sistemin oqeanografik meteorlogjik te pjeses ekuatoriale te Paqesorit Temperatura e ujit ne Paqesor ne vitet normale ne periudhe rreth krishtlindjeve perpara brigjeve te Indonezise eshte rreth 28 °C dhe perballe brigjeve te Peruse vetem 24 °C Nga era qe fryn ne ate zone nodh nje femomen i ngjitjes larte te ujit te ftohte nga thellesite e oqeanit. Ky fenomen eshte nje pjese e rrymes se Humboldit para brigjeve te amerikes latine. Kur ndodh El Niño rryma e ftote e Humboldit dobesohet dhe ndalon fare Uji siperfaqesor perballe brigjeve te Peruse ngrohet kaq shume saqe shtresa e siperme e ujit nuk perzihet me me ujin e thelle te ftohte te pasur me ushqime. Pradaj ndodh ngordhja e planktonit e cila con ne nje prishje te te gjithe zinxhirit ushqimor El Niño eshte nje fenomen klimatik natyror por supozohet se ky fenom perforcohet edhe me tej nga efekti sere i shkaktuar nga njeriu. Normalisht uji i ngrohte rrjedh ne Paqesor nga Amerika e Jugut drejt Perendimit per ne Indonezi. Kur ndodh El Niño nderron ky proces permes shvendosjes se zonave te eres. Brenda rreth 3 muajve shtresa e ujit te ngrohte rrjedh ne te kunderten pra nga Azia Juglindore per ne Ameriken e Jugut

Early warning system (Nje sistem i paralamerimeve te hershme)

Ne survejancen e semundjeve eshte nje procedure specifike per zbulimin sa me shpejt qe te jete e mundur i nje shmangie te nje fenomeni nga frekuenca e zakonshme e tij.

Emission quota (Kuota e emisioneve)

Porcioni ose pjesa e emisioneve te lejueshme qe i caktohen nje vendi ose grupi vendesh brenda nje kornize te emisioneve totale maksimale apo alokimeve te detyrueshme te burimeve apo vleresimeve.

Emission permit (Leje per emision, shkarkim)

Leje emisioni ,shkarkimi. Nje dhenie e nje te drejte te pa transferueshme ose negociueshme nga qeveria nje firme te caktuar per te emetuar nje sasi te caktuar substance.

Geographic information system (Sistemi informacionit gjeografik) Nje sistem informacioni te dhenat e te cilit pershkruhen ne nje

sistem reference te lidhur me koordinatat e globit. Te dhenat mund te jene te çfaredoshme si te dhena per shitjen, te ardhurat, numrin popullsise, shkallen e semundjet etj. Çeshtja kryesore qe e dallon ate nga sistemet e tjera te informacionit eshte lidhja midis te dhenave dhe koordinatave gjeografike

Glaciers (Akullnaja)

Nje mase akulli shume vjecare me permasa te pakten 0.1 km2 e cila tregon shenja levizjeje ne pergjigje te forces terheqese te tokes. Nje akullnaje mund te perfundoje ne toke ose ne uje. Akullnajat jane rezervuari me i madh i ujit te embel ne toke dhe te dytet mbas oqeaneve persa i perket te gjithe ujit. Gjendet ne cdo kontinent me perjashtim te Australise.

GHG reduction potential (Potenciali i reduktimit te gazrave sere)

Reduktime te mundshme te emisioneve te gazeve sere qe mund te arrihen permes perdorimit te teknologjive dhe masave (te shprehura nga pikepamja sasiore si reduktime absolute ose si perqindje e emisioneve baze).

Global warming (Ngrohja globale)

Eshte nje rritje mesatare e temeratures se atmosferes prane siperfaqes se tokes dhe ne troposfere, e cila mund te kontribuoje ne ndryshimet e tabllose se klimes. Ngrohja globale mund te ndodhe per nje seri shkaqesh, si natyrore ashtu edhe te shkaktuara nga njeriu. Ne perdorimin e zakonshem i referohet shpesh ngrohjes qe mund te ndodhe si rezultat i shtimit te emisioneve te gazeve sere nga aktiviteti njerezor

Greenhouse gas (Gazi sere)

Nje gaz qe thith rrezatimin me gjatesi vale specifike brenda spektrumit te rrezatimit (rezatimi infrared) qe clirohet nga siperfaqja e tokes dhe rete. Efekti qe ndodh eshte kapja lokale e energjise se thithur dhe nje tendence per te ngrohur siperfaqen e planetit. Avujt e ujit ((H2O), dioksidi i karbonit (Co2), oksidi nitrik (N2O), metani (CH4) dhe ozoni (O3) jane gazet paresore sere ne atmosferen e tokes.

Greenhouse effect (efekti sere)

Bllokimi dhe krijimi i nxehtesise ne atmosfere (troposfere) prane siperfaqes se tokes. Nje pjese e nxehtesise qe kthehet mbrapsht drejt hapsires nga siperfaqja e tokes perthithet nga avujt e ujit, dioksidi i karbonit, ozoni dhe disa gazra te tjere ne atmosfere dhe rrezatohet mbrapsht drejt siperfaqes se tokes. Nese perqendrimet e ketyre gazeve sere rriten, temperatura mesatare e pjeses e poshtme te atmosferes do te rritet gradualisht.

Halocarbons (Halokarbonet)

Perbersa qe permbajne ose klor, brom ose fluor dhe karbon. Te tille perbersa mund te veprojne si gaze te fuqishem sere ne atmosfere. Hidrokarburet halogjene qe permbajne klor dhe brom jane te perfshire gjithashtu ne hollimin e shtreses se ozonit.

Hazard (Kercenim, rrezik potencial)

Mundesia ose potenciali qe nje fatekeqesi te ndodhe. Mund te shaktohen nga nje fenomen natyror si termeti, cikloni etj, nga deshtimi i nje burimi energjie i shkaktuar nga njeriu (reaksion berthamor) ose nga nje aktivetet i pakontrolluar njerezor (konflit etj)

Hydrochlorfluorocarbons (Hidrokloroflurokarbure)

Perbersa qe permbajne hidrogjen, fluor, klor dhe karbon. Megjithese jane substanca qe pakesojne ozonin, ato jane me pak te fuqishme ne shkaterrimin e ozonit stratosferik se klorfluorkarbonet . Ato u futen qe te zevendesonin perkohesisht klorfluorkabrbonet dhe jane po ashtu gaze sere.

Hydrologic cycle (Cikli hidrologjik, ujor)

Procesi i avullimit, trnasporti vertikal apo horizontal i avullit, kondensimi, rreshjet deh rrjedhja e ujit nga kontinentet ne oqeane. Eshte nje faktor i rendesishem ne eprcaktimin e klimes permes ndikimit te tij ne vegjetacionin siperfaesor, rete, boren dhe akullin dhe lageshtine e tokes. Cikli hodrologjik eshte eprgjegjes per 25 dero ne 30 % te transportit te nxehtesise nga gjeresite gjeografiekt e mesme nga ekuatori tek rajonet polare.

Infrared radiation (Rezatimi infrared)

Rrezatim i emetuar nga siperfaqja e tokes, atmosfera dhe rete. Njihet gjithashtu edhe si rrezatimi tokesor me vale te gjate. Rrezatimi infrared ka nje spektrum te qarte (diapazon te gjatesise se valeve) qe drejtohet nga temperatura e sistemtit te atmosferes se tokes. Spektrumi i rrezatimit infrared praktikisht eshte i dallueshem nga ai diellor ose rrezatimi me vale te shkurter per shkak te diferences se temperatures midis diellit dhe sistemit te atmosferess se tokes.

Intergovernamental Panel on Climate Change-IPCC- (Paneli nderkombetar per Ndryshimin e Klimes)

IPCC u krijua sebashku nga Programi i Kombeve te Bashkuara per Mjedisin dhe Organizata Botereore e Meteorologjise ne 1988. Qellimi i IPCC-se eshte qe te vleresoje informacionin ne literaturen shkencore dhe teknike qe lidhet me te gjithe komponenten e rendesishem te ceshtjes se ndryshimit te klimes. IPCC mbeshtetet ne qindra shkencetare boterore si autore dhe mijera eksperte si rishikues. Eksepertet me te mire per ndryshimin e klimes dhe mjedisit, nga shkencat sociale dhe ekonomike nga 60 vende kane ndihmuar IPCC per te pergatitur vleresime periodike shkencore per te kuptuar ndryshimin global te klimes dhe pasojat e tij. Me kapacitetin e tij per te raportuar mbi ndryshimet klimatike, pasojat e tyre, dhe vleren e e masave pershtatese dhe zbutese, IPCC-ja shihet edhe si nje organizem zyrtar keshillimor per qeverite e vendeve te botes lidhur me gjendjen e shkences qe merret me ceshtje te ndryshimt te klimes. Per shembull IPCC ka organizuar zhvillimin e metodave te kryerjes se inventarit te emisioneve te gazrave sere , metoda keto te pranuara boterisht.

Kyoto Protocol (Protokolli i Kyotos)

Protokolli i Kiotos është një marrëveshje ndërkombëtare lidhur me Konventën Kuadër të Kombeve të Bashkuara për Ndryshimet Klimatike. Tipar kryesor i Protokollit të Kiotos është se ajo përcakton objektiva të detyrueshme për 37 vendet e industrializuara dhe të komunitetit evropian për reduktimin e emisioneve te gazit me efekt sere. Këto shkojne msatarisht deri ne 5% për per periudhen pesë-vjeçare 2008 – 2012 ndaj vitit 1990. Dallim i madh mes Protokolli dhe Konventës është se ndërsa Konventa inkurajoi vendet e industrializuara per të stabilizuar emisionet e gazeve sere , Protokolli i detyron ata të bëjnë kështu.

Landfill (Landfill)

Vend per hedhjen e plehrave ne te cilin plehrat pergjithesisht hidhen ne shtresa te holla, te ngjeshura, te cilat cdo dite mbulohen me dhé te fresket

Millennium Declaration (Deklarata e Mijevjecarit)

Deklarate qe u miratua ne shtator te vitit 2000 nga 147 kryetare shtetesh dhe qeverishe dhe nga 191 vende. Ajo flet per paqen, sigurine dhe problemet e zhvillimit dhe permban disa objektiva qe lidhen me zhvillimin. Keto objektiva quhen Objektivat e Mijevjeçarit dhe qe shtrihen 1990 deri 2025 jane: • Pergjysmimi i varferise dhe urise te skajshme • Arritja e nje edukimi universal primar • Promovimi i barazse gjinore • Pakesimi i vdeks\merise nen 5 vjeç me dy te tretat • Pakesimi i vdekshmerise ametare me tre te katertat • Ndalimin e perhapjes se HIV/AIDS ,malaries dhe tuberkulozit • Sigurimi i qendrueshmerise mjedisore. • Zhvillimi i nje partneriteti global per zhvillimin me objektiv ndihmen, tregtine dhe lehtesimin e borxheve.

Mitigation (Zbutja)

Ta beshe nje emergjence me pak intense, serioze ose te rende. Masat qe merren per te reduktuar efektet e demshme te nje fatkeqesie duke u perpjekur per te kufizuar impaktin e nje fatkeqesie mbi shendetin njerezor dhe infrastrukturen ekonomike.

Mount Pinatubo

Nje vullkan ne ishujt e Filipineve qe shpertheu ne vitin 1991. Errupsioni i Mount Pinatubo hodhi aq shume lende grimcmore dhe aerozol sulfati ne qiell sa bllokoi nje pjese te rrezatimit diellor qe te mberrinte atmosfere. Kjo beri qe ne fakt te kishte nje ftohje te planetit nga 1992 deri ne 1994, qe maskoi ngrohjen qe kishte ndodhur gjate shumices e viteve 1980 dhe 1999.

Nitrogen oxides (Okside te azotit)

Gaze qe perbehen prej nje molekule azoti dhe nje numer te ndryshem te molekulave te oksigjenit. Oksidet e azotit prodhohen gjate emisioneve te gazeve te makinave dhe nga centralet e prodhimit te energjise. Ne atmosfere oskidet e azotit mund te kontribuojne ne krijimin e ozonit fotokimik (smog) , mund te dobesojne shikueshmerine dhe te kene pasoja shendetesore. Keshtu qe ata konsiderohen ndotes.

No Regrets (Pa keqardhje)

Masa perfitimi prej te cilave eshte baraz ose e kapercen koston e tyre. (si permiresimi i performances ose reduktimi i emisioneve te ndotesve lokale/rajonale, por qe perjashtojne perfitimet nga mitigimi )

Ozone (O3)

Eshe nje forme treatomike e oksigjenit. Eshte nje gaz perberes i atmosferes. Ne troposfere, ai krijohet si ne menyre natyrore ashtu dhe nga reaksionet fotokimike qe perfshijne gaze qe vijne nga veprimtari njerezore (smogu fotokimik). Ne perqendrime te larta, ozoni troposferik mund te jete i demshem per nje numer te madh organizmash. Ozoni troposferik verpron si nje gaz sere. Ne troposfere , ozoni krijohet nga nderveprmi midis rrezatimit diellor ulteravilotet dhe oksigjenin molekular Ozoni stratosferik luan nje rol vendimtar ne barazpeshen e rrezatimit stratosferik. Pakesimi i ozonit stratosferik , si pasoje e reaksioneve kimike qe mund te rritet permes ndryshimt te klimes, con ne nje shtim te rrezatimit ultraviolet ne nivelin e tokes.

Ozone depleting substances (Substanca qe pakesojne ozonin)

Jane ato substanca te prodhuara nga njeriu te cilat dobesojne shtresen e ozonit ne stratosfere. Ato perdoren gjeresisht ne frigorifere, kondicionim te ajrit, ne shuajtesit e zjarrit, ne larjen me te thate, si tretesa per pastrim, pajisje elektronike dhe fumigante bujqesore. Perfshijne: • Chlorofluorocarbons (CFCs) • Halon • Carbon tetrachloride, Methyl chloroform • Hydrobromofluorocarbons (HBFCs) • Hydrochlorofluorocarbons (HCFCs) • Methyl bromide • Bromochloromethane (BCM)

Ozone layer (Shtresa e ozonit)

Eshte shtresa e ozonit qe fillon afersisht 15 km mbi nivelin e tokes dhe hollohet ne nje sasi pothuaj te paperfillshme ne rreth 50 km mbi nivelin e tokes. Ajo e mbron token nga rrezatimi ultaviolet i diellit. Perqendrimi me i larte natyror i ozonit (rreth 10 pjese per milion per volum) ndodh ne stratosfere rreth 25 km mbi toke. Perqendrimi stratosferik i ozonit ndryshon gjate vitit pasi qarkullimi stratosferik ndryshon sipas stineve. Ngjarjet natyrore si vullkanet ose shperrthimet diellore mund te prodhojne ndryshime ne perqendrimin e ozonit, por ndryshimet e bera nga njeriu jane shqetesimi me i madh.

Particulate matter-PM (Lenda grimcmore)

Lende ne grimca shume te vogla. Ndahen kryesisht ne dy grupe PM10, me grimca me te volga se 10 μm dhe PM2.5, me grimca me te vogla se 2.5 μm. Mund te jene lende inorganike per shembull silikate apo karbon ose hidrokarbure poliaromantike etj.

Part per milion (Pjese per milion)

Numri i pjeseve te nje lende kimike ne 1 milion pjese te nje perzierje gazi, lengu ose lende te ngurte.

Radiative forcing (Shtytja rrezatuese)

Nje mase e thjeshte per rendesine e mekanzimit te nje ndryshimi potencial te klimes. Shtytja rrezatuese eshte crregullimi qe i nodh ballances se energjise te sistemit toke-atmosfere (e shprehur ne Watt per m-2) per shembull pas nje ndryshim ne perqendrimin e dioksidit te karbonit ose ndryshim ne rreezatimit te diellit. Sistemi i klimes i pergjigjet shtytjes rrezatuese ne menyre qe te rivendose barapeshen energjitike. Nje shtytje rrezatuese pozitive tenton ta ngrohe siperfaqen dhe nje shtytje rrezatues negative tenton ta ftohje siperfaqen. Shtytja rrezatuese normalisht citohet si nje vlere mesatare globale dhe vjetore. Nje perkufizim me i sakte i shtytjes rrezatuese, sic perdoret ne raportet e Panelit Nderkombetar te Ndryshimit te Klimes, eshte crregullimi i barazpeshes se energjise te sistemit te siperfaqe-troposfere, pasi atmosfera riregullon nje gjendje ekuilibri global mesatar rrezatues (Shih kapitullin 4 te Panelit Nmderkombetar te Ndryshimit te Klimes 94) Ngandonjere quhet edhe « shtytja klimatike »

Rapid needs assessment

Nje grumbull teknikash (per shembull epidemiologjike, statistike, antropologjike) që perdoren per te ofruar informacion rreth nevojave te nje komuniteti te prekur nga një fatkeqesie

Richter scale (Shkalla Richter)

Një shkalle per te matur madhesine e një termeti ose çrregullimet sizmike nga pikepamja e energjise që leshohet. Një 2 ne kete shkalle tregon termetin me te vogël që mund te ndjehet, 4.5 eshte një tereet që shkakton demtim te lehte dhe 8.5 eshte një termet shumë i forte.

Scenario (Skenar)

Nje pershkrim i besueshem sesi mund te zhvillohet e ardhmja, bazuar ne nje seri hamendesishem koherente dhe konsistente te brendeshme mbi lidhjet dhe forcat shtytese qe veprojne

Stratosphere (Stratosfera)

Rajoni i atmosferes midis troposferes dhe mezosferes, qe ka nje kufi te poshtem rreth 8 km ne pole dhe 15 km ne ekuator dhe nje kufi te siperm prej 50 km. Ne vartesi te gjeresise gjeografike dhe stines, temperatura ne pjesen e poshtme te straotosferes mund te rritet, te jete isotermale ose madje te ulet me shtimin e lartesise, por temepratura ne pjesen e siperme te stratosferes pergjithesisht rritet me lartesine per shkak te thithjes se rrezatimi djellor nga ozoni

Thermocline

Ai rajon i oqeanit boteror, kryesisht ne nje thellesi prej 1 km , ku temperatura ulet shpejt me rritjen e thellesise dhe qe shenon kufirin midis siperfaqes dhe oqeanit te thelle Kufiri midis ujit te ftohete te thelle dhe ujit sieperfaqesor ne oqeane.Zakonisht ne thellesine 1 km

Trace gas (Gaz ne sasi gjurme)

Cdo gaz i cili gjerndet ne atmosfere ne sasi shume te paket. Azoti, oksigjeni dhe argoni permbejne me teper se 99% te atmosferess e tokes. Te tjera gaze si dioksidi i karbonit, avujt e gazrave, metani, osdiet e azotit, ozoni dhe amonet konsiderohen si gaze gjurme. Megjithese nga pikpamja e volumit absolut kondierohen te parendesishem, ata kane efekte te rendesishem ne motin dhe klimen e tokes.

Troposphere (Troposfera)

Pjesa me e ulet e atmosferes qe shkon nga siperfaqja e tokes deri ne 10 km lartesi ne gjeresite gjeografike te mesme (duke shkuar mesatarisht nga 9 km ne gjeresi te medha gjeografike ne 16 km ne tropik), ku krijohen rete dhe ndodh fenomeni i motit. Troposfera percaktohet si rajoni ku temperaturat pergjithesisht ulen sa me lart qe ngjitesh

Ultraviolet radiation (UV) (Rrezatimi ultraviolet)

Diapoazoni i energjise pas fundit violet te spektrumit te dukshem. Megjithese rrezatimi ultraviolet perben vetem rreth 5% te energjise totale te emetuar nga dielli, ai eshte burimi kryesor i energjise per stratosferen dhe mezosferen duke luajtur nje rol dominant si ne ballanne e energjise ashtu edhe ne perberjen kimike Shumica e rrezatimi ultraviolet bllokohet nga atmosfera e tokes, por nje pjese e tij deperton dhe ndihmen ne fotosintezen e bimeve dhe ndihme ne prodhimin e vitamines D tek njerezit.

United Nations Framewok Convention on Climate Change (UNFCCC) (Konventa e Kombeve te Bashkuara per Ndryshimin e Klimes)

UNFCCC vendos nje kornize te pergjithshem per perpjekjet nderqeveritare per tu marre me sfiden e vendosur nga ndryshimi i klimes. Ai e pranon qe sistemi i klimes eshte nje burim i perbashket stabiliteti i te cilit mund te preket nga emisioen industriale dhe emisioen te tjera te dioksidit te karbonit deh gazra te tjere sere. Konventa gezon pothuajse nje anetaresim universal me 189 vende qe e kane ratifikuar Konventa hyri ne fuqi ne 21 mars 1994

Vectore-borne disease

Semundje qe mbarten prej vektoreve (insekteve)

Vulnerability(Cenueshmeri)

Cenueshmeri, ndjeshmeri karshi një kercenimi. Ne fakt jane kushtet qe percaktohen nga faktoret ose proceset fizike, sociale, ekonomike dhe mjedisore te cilet rrisin ndjeshmerine e nje bashkesie ndaj impaktit qe mund te shkaktojne rrezikqet potenciale (Hazardet)

Volatile Organic Compounds (VOCs) (Perberesit organike volatile)

Cdo perberes organik i cili clirohet ne atmosfere nga bimet ose permes avullimit te produkteve te naftes dhe qe eshte reaktiv nga pikepamja kimike dhe perfshihet ne kimine e prodhimit te ozonit troposferik. Metani, edhe pse futet ne menyre stikte brenda ketij perkufizimi konsiderohet vecmasi

Water vapor (avuj uji)

Gazi sere me i bollshem eshte uji i pranishem ne atmosfere ne forme te gazte. Avulli eshte nje pjese e rendesishem e efektit natyror te gazit sere. Ndersa njerezit nuk jane duke e rritur ndjeshem ate, ai prapeseprape kontribuon ne shtimin e efektit te gazit sere sepse ndikimi ngrohes i gazeve sere con ne nje feedback pozitiv te avujve te ujit. Pervec rolit te tij natyror , avujt e ujit luajne e nje rol te rendesishem ne rregullimin e temperatures se planetit sepse rete formohen kur ka avull te tepert ne atmosfere qe kondensohet per te formuar akull dhe pika uji dhe rreshje.

Weather (Mot)

Nje gjendje atmosferike ne nje moent te caktuar ne nje vend te caktuar. Ai matet nga pikepamja e te tilla si era, temperatura, lageshtia, presioni atmosferik, rete dhe reshjet. Ne shumicen e vendeve moti mund te ndryshoje nga ora ne ore, nga dita ne dite dhe nga stina ne stine.

Weather extreem (Ekstrem moti)

Nenkuptohet nje ngjarje qe haset ralle por qe shkakton nje dem te madh si shembull nje ciklon apo edhe nje ngjarje e vecante stinore si nje behar shume i nxehte. Pra fjala ekstrem ketu nenkuton qe vlerat qe hasen shmangen relativisht shume nga norma.

Vulnerable population (Popullate vulnerabel)

Një popullsi e cenueshme, delikate, e brishte ndaj faktoreve te ndryshem.

Biome (Biome)

Nje grupim i bashkesive te flores dhe faunes ne njesi peisazhi qe haset ne menyre natyrore (apo rajoni i pushtuar/populluar nga nje komunitet i tille) i pershtatur ndaj kushteve te vecanta ne te cilen ato ndodhen (p.sh tunder)

Biological hazard

Eshte një rrezik qe i imponohet njeriut nga mikroorganizma biollogjike ose nga lëndë te prodhuara prej tyre. Kur flasim për sigurine ushqimore atehere kemi te bejme me ekspozimin e ushqimit ndaj mikroorganizmave qe shkaktojne semundje apo toksinave qe gjenden ne disa bime dhe peshq.

Black carbon (Karboni i zi)

Qymyri i zi formohet nga djegja jo e plote e lendeve djegese fosile, lendeve djegese bio dhe biomases. Qymyri i zi e ngroh planetin duke thithur nxehtesine ne atmosfere dhe duke reduktuar albedon. Karboni i zi qendron ne atmosfere disa dite deri ne disa jave ndersa Co2 qendron ne atmosfere per me teper se 100 vjet.

Carbon cycle (Cikli i karbonit)

Ky term perdoret per te pershkruar shkembimin e karbonit (ne forma te ndryshme, p.sh si dioksid karboni) ndermjet atmosferes, oqeanit, biosferes tokesore dhe depozitave gjeologjike.

Carbon intensity (Intensiteti i karbonit)

Sasia e kabonit ne peshe per njesi te energjise se perdorur

Facilitator (Lehtesues)

Dikush i cili lehteson nje proces

Afterbirth (Paslindje)

Një term i zakonshem qe perdoret për placenten pasi ajo ka dale.

Alopecia areata (Renie e flokeve zona zona)

Një semundje me origjine te panjohur gjate te ciles floket bien papritmas, dule lene njolla apo zona tullace ne koke. Ne gjysmen e njerezve floku rritet perseri brënda një viti.

Amnion (Amnion)

Një qese e holle, e forte membranoze qe vesh embrionin ose fetusin. Ai eshte i mbushur me një leng seroz ne te cilin qendron pezull embrioni ose fetusi..

Amniocentesis (Amnicentesis)

Një proçedure kirurgjikale për te percaktuar komplikacionet e mundshme obstetrike ose difektet gjenetike. Zakonisht kryhet midis javes se 15 dhe 18 te barres. Lengu amniotik terhiqet nga mitra e gruas shtatezane me anë te një gjilpere qe çpon murin e barkut dhe mitres.

Amniotik fluid (Lengu amniotik)

Leng i qarte qe ndodhet ne qesen amniotike ne te cilin rritet fetusi. Sherben si një jastek për fetusin, lejon levizjet fetale, ndihmon zhvillimin e mushkrive, stabilizon temperaturen e tij dhe ofron një barriere ndaj infeksioneve.

Amniotik fluid (Lengu amniotik)

Leng i qarte qe ndodhet ne qesen amniotike ne te cilin rritet fetusi. Sherben si një jastek për fetusin, lejon levizjet fetale, ndihmon zhvillimin e mushkrive, stabilizon temperaturen e tij dhe ofron një barriere ndaj infeksioneve.

Antigen (Antigjen)

Është një substance e huaj që shkakton një përgjigje imunitare në organizëm (prodhimin e kundërtrupave për të luftuar antigjenët).Shëmbuj të zakonshëm të antigjeneve janë bakteriet dhe viruset që shkaktojnë sëmundje tek njeriu. Kundërtrupi formohet në përgjigje të një antigjeni të specifik, duke mos reaguar me të tjerë

Baby friendly Hospital (Spital “Mik i foshnjave”)

Nisma “Spitalit Mik i Foshnjave” është një program ndërkombëtar i OBSH-së dhe UNICEF-it. Mbështetur në dhjetë hapat e ushqyerjes së sukseshme me gji, iniciativa njeh spitale dhe shtëpi lindjeje të cilat kanë ndërmarrë hapa për të siguruar një mjedis optimal për nxitjen, mbrojtjen dhe mbështetjen e ushqyerjes me gji. Ushqyerja me gji njihet nga një numër jashtezakonisht i madh autoritetesh shëndetësore si themeli i një shëndeti të mirë për foshnjat. Përveç kesaj, ushqyerja me gji ofron mundësi të mira për shëndetin e gruas si dhe për shoqërinë në formën e pakësimit të shpenzimeve të kujdesit shëndetësor. Që nga krijimi i saj në vitin 1991 kjo nismë ka përfshirë rreth 15.000 spitale dhe shtëpi lindjeje në më tepër se 125 vënde, të cilët kanë marrë çmimin e nderuar “Mik i foshnjave”. Edhe në Shqipëri ka dy spitale të tilla, ai i Fierit dhe ai i Lezhës.

BCG Bacille Calmette Guérin (Bacili Calmette Guérin)

Vaksinë për të parandaluar tuberkulozin. Jepet në momentin e lindjes. BCG do të thotë Bacille Calmette-Guerin (Bacili i Calmette-Guerin) BCG është një vaksinë për t'u mbrojtur nga tuberkulozi që e ka marë emrin sipas shkencëtareve francezë Calmette dhe Guerin. Vaksina është prodhuar për herë të parë në vitin 1924. Përdoret tek foshnjat dhe femijët në ato vënde ku ndeshet tuberkulozi. Në bazë të saj ka një version të zbutur të Mycobacterium bovis.

Bilirubin (Bilirubine)

Bilirubina eshte një nenprodukt i shperberjes normale te ruazave te kuqe te gjakut te mplakura. Ajo shakton një lloj verdheze te pademshme ne rreth 50% te te porsalindurve pasi melçite e tyre te reja nuk janë ne gjëndje te bejne një metabolizem me shpejtesine e duhur.

Café au lait spots ( Njolla me ngjyre kafe me qumesht)

Njolla te perhershme kafe te lehte ,me forme te çrregullt tek i porsalinduri. Disa te tilla te medha mund te flasin për neurofibromatoze, një çrregullim gjenetik. Pra nese femija i ka këto njolla duhet te njoftohet mjeku.

Chlamydia (Klamidia)

Një semundje e zakonshme qe transmetohet me rruge seksuale shpesh me simptoma jo te dukshme.Trajtohet me antibiotike. Nese nuk trajtohet klamidia ne një grua mund te sjelle sterilitet (shterpesi) ndersa gjate lindjes tek femija mund te shkaktoje pneumoni, infeksion te syrit dhe ne rastet e renda mund te çoje deri ne verbim.

Chorionic villus sampling ( Marrja e kampioneve te villeve korionike)

Një test i hershem kontrolli gjenetik, zakonisht kryhet midis javes se 10 dhe 12 te barres. Gjate kesaj proçedure disa qeliza qe veshin placenten, pra vilet korionike, merren përmes qafes se mitres ose barkut me një gjilpere dhe një kateter dhe shikohen për sindromin e Down ose çrregullime te tjera.

Colic ( Kolike)

Nenkupton krizat e gjata, te pashpjegueshme te te qarave ne një foshnje, zakonisht duke filluar nga java e dyte dhe e trete e jetes dhe qe zhduket rreth javes se 12 . Rreth 20% e femijeve jane te tillë.

Diabetes (Diabet)

Një crregullim gjate te cilit organizmi nuk prodhon insuline.(Hormoni qe e shnderron sheqerin ne energji), qe çon ne një sasi shume te madhe te sheqerit ne gjak. Zakonisht mund te kontrollohet permes një trajtimi te duhur, dietes dhe ushtrimeve fizike.

Eclamsia

Gjëndje kome ose dridhje te forta gjate ose menjehere pas barres, qe karakterizohet me edeme, tension te larte dhe proteine ne urine.

Ectopic pregnancy ( Barre jo ne vendin e duhur, jashtë vendit te saj, pra jashtë mitres)

Kur veza e fertilizuar nuk futet dot ne miter por vendoset diku jashtë saj zakonisht ne tubat e Fallopit. Mund te largohet ne mënyrë kirurgjikale për te parandaluar ndonjë rupture apo ndonjë demtim.

Fallopian tubes (Tubat e Fallopit)

Cifti i tubave te ngushte ne barkun e nje gruaje qe transportojne vezet nga vezoret tek mitra. Kur vezorja çliron nje veze te pjekur, tubi me i afert i Fallopit hapet dhe e terheq brenda ate

Fetal presentation (Paraqitje e fetusit)

Pozicioni i fetusit ne barkun e nenes qe mund te jete me koke ose me vithet tek legeni. Disa qe paraqiten me pozicionin me vithe mund te kthehen para lindjes nga mjeket ne pozicionin me koke.

Fundus. .

Porcioni i siperm i mitres

Gonorrhea (Gonore)

Një semundje qe transmetohet me rruge seksuale, zakonisht pa simptoma tek femrat. Nese nuk trajtohet mund te shkaktoje sterilitet (shterpesi) dhe mund te kaloje nga nena tek femija ne momenti e lindjes.

Hib vaccine (Vaksina Hib)

Një vaksinë qe jepet kunder tipit B te Haemophilus Influenzae qe shakton infeksione te rrugeve te frymemarrjes dhe eshte shkaku kryesor i meningjiteve ne femijet nen 2 vjeç.

Hypoglycemia (Hipoglicemi):

Një nivel i ulet i sheqerit ne gjak. Simptomat tek te rriturit mund te flasin për diabet) janë irritim, frymemarje e shpejte dhe letargji. Tek te porsalindurit hipoglicemia mund te shkaktoje lindje te parakohshme ose peshe te vogel. Ajo gjithashtu mund te flase për një infeksion, asfiksi ose semundje te bashkelindur te zemres.

In vitro fertilization (Fertilizim ne laborator):

Një procedure gjate se ciles një veze dhe një spermatozoit fertilizohen ne një pjate Petri.(e njohur edhe si bebe ne epruvete) jashtë mitres dhe qe implantohen me vone ne mitren e një gruaje për te ndihmuar ciftet jo fertile për te pasur një femije.

Lochia:

Sekrecion vaginal qe perbehet nga mukus, gjak dhe inde qe vazhdojne pas lindjes deri ne gjashte jave. Zakonisht me ngjyre te kuqe te forte dhe po aq te shumta ose edhe me te shumta sesa menstruacionet ne ditet e para pas lindjes dhe pastaj vijne duke e pakesuar.

Measles(Fruth) :

Nje semundje akute ngjitese me temperature qe shkaktohet nga nje virus. Karakterizohet nga prania e njollave te vogla te kuqe ne siperfaqen e lekures Dikur ka qene nje prej semundjeve me te zakonshme te femijerise. Qe prej prodhimit te vaksines ne vitin 1963 semundja eshte bere me pak e shpeshte. Nuk ka trajtim specifik per semundjen. Semundja le imunitet. Kundertrupat specifike kalojne nga nena shtatezane (kur kjo e ka kaluar semundjen apo eshte e vaksinuar) tek femija. Doza e pare e vaksines jepet bashke me atë te rubeoles dhe shytave (MMR) midis 12 dhe 15 muajve.

Meconium (Mekonium):

E dala e pare jashte e femijes pas lindjes. Eshte e erret, ngjitese dhe zakonisht jeshile ne te zeze dhe zgjat per pak dite te fillimit . Nese mekonimi eshte i dukshem ne lengun amniotik perpara lindjes kjo eshte nje shenje qe femija eshte ne veshtiresi.

Meningitis (Meningjiti):

Eshte një infeksion bakterial ose viral i cipave dhe lengut qe rrethon trurin dhe palcen e kurrizit. Simptomat perfshijne ne temperaturen, uljen e oreksit, irritim dhe ne femije me te medhenj ngurtesim te qafes Trajtimi sa me i shpete ka shume rendesi. Nderlikimet afatgjata perfshijne humbje te degjimit, krizat konvulsive dhe problem te zhvillimit.

Morning sickness (Semundja e mengjesit):

Një seri simptomash qe lidhen me barren, perfshire nauzene, te vjellen dhe neverine ndaj ushqimit dhe eres qe prek shumë gra vetem ne mengjes. Për shumë te tjere kjo gjëndje zgjat gjate gjithe dites. Rreth 70% e grave shtatezane vuajne nga semundje e mengjesit, e cila zakonisht fillon pas kater deri tete javesh dhe zbehet rreth javes se 14-te dhe 16-te.

Moro reflex (Refleksi Moro)

Një pergjigje automatike ndaj zhurmave te larta ose levizjeve te papritura gjate te cilave i porsalinduri do te shtrinte krahet dhe kembet, do te perkulte kurrizin dhe ndonjehere edhe do te qante. Te porsalindurit mund ta kene këtë reagim edhe ne gjume, por pas pak muajsh ky zhduket.

Multiple sclerosis (Skleroza multiple):

Një semundje neurologjike kryesisht e te rritureve te rinj, qe karakterizohet nga çrregullime te te folurit, mungese te koordinimit muskular, dobesi dhe mpirje te shkaktuara nga demtime te trurit dhe te palces se kurrizit. Ka gravitet te ndryshem. Nuk ka një kure dhe shkaku eshte i panjohur.

Mumps (Shytat):

Një semundje virale qe karakterizohet nga temperature, dhimbje koke, dhe inflamacion te gjendrave te peshtymes qe mund te çoje ne komplikacione perfshire dhe meningjitin. Parandalohet me vaksinë . Një doze e saj jepet midis muajit te 12-te dhe 15-te bashke me vaksinën e fruthit dhe te rubeoles.

Muscular dystrophy (Distrofia muskulare):

Një çrregullim gjenetik qe çon ne perkeqesim muskular progresiv dhe dobësim, zakonsisht para moshes 5 vjec. Diagnoza para lindjes shpesh eshte e mundur me amniocenteze ose teste te tjera gjenetike.

Navel (Kerthiza):

Gjurma qe mbetet mu ne mes te barkut pasi bie kordoni kerthizor.

Newborn jaundice (Verdheza e te porsalindurit):

Ngjyrimi me te verdhe i lekures se femijes te porsalinduir zakonisht duke filluar nga dita e dyte ose e trete e lindjes dhe qe zgjat një jave deri ne dhjete dite. Shkaktohet nga papjekuria e sistemit te femijes dhe eshte i zakonshem Me tepër se gjysma e te porsalindurve e kanë këtë çrregullim.

Oligospermia (Oligospermi):

Problem i fertilitetit kur numri i spermatozoiteve eshte i vogel.

Pap smear ( Testi ose strishio e Pap-it):

Test mjekesor rutine për te pare çrregullime te qelizave te qafes se mitres. Eshte i rendesishem për diagnozen e kancerit te qafes se mitres. Shumë mjeke rekomandojne qe ai te bëhet çdo vit.

Pelvic adhesions (Ngjitje ne zonën e legenit):

Një ind i cikatrizuar qe mund ta kete origjinen nga nje procedure laparoskopie, një lindje me operacion, një dilatacion apo një kyretazh apo nderhyrje te tjera kirurgjikale ose semundje inflamatore te legenit ose infeksione te tjera te cilat mund te bllokojne organet riprodhuese.

Poliomyelitis (Poliomyelit ):

Eshte nje semundje invalidizuese qe prek palcen kurrizore; shkaktohet nga nje virus. Semundja mund te preke persona te paimunizuar te çdo moshe, por kryesisht ajo prek femijet nen tre vjeç dhe shkakton paraliza ne nje rast ne çdo 200 deri 1000 infeksione. Parandalohet me vaksine.

Pre-term labor ( Lindja para afatit):

Eshte ato lindje e cila ndodh pas javes se 20-te kur fetusi konsiderohet jetues, dhe para javes se 37 kur bebi konsiderohet te këtë mbushur kohen e duhur. Trajtimi i menjehershem mjekesor herë herë mund ta ndaloje ose te shtyje lindjen e hershme, duke permiresuar shanset e bebit për te mbijetuar.

Rubella (Rubeola):

Nje semundje e bute virale por shume ngjitese qe mund te shkaktoje difekte serioze ne lindje nese gruaja shtatezane preket prej saj. Grate qe nuk e kane kaluar ate perpara se te mbeten me barre duhet te imunizohen.

Sciatica (Shiatik):

Një gjëndje e zakonshme qe lidhet me barren, qe shkaktohet nga shtypja qe i bëhet nervit shiatik, i cili kalon neper legen. Simptomat te cilat perfshijne dhimbjen, ndjenjen e miza-mizave, mpirjen ne pjesën e poshtme te kurrizit dhe ne kembe shpesh zgjasin vetem disa ore por ne rastet me te renda mund te jene gjate gjithe shtatezanise.

Scabies (Zgjebja):

Një semundje infektive e lekures shumë ngjitese qe shaktohet Sarcoptes scabiei e cila leshon vezet nen lekure pasi germon ne te dhe pastaj organizmi reagon ne mënyrë alergjike. Ajo perhapet permes veshjeve, çarcafeve ose nga kontakti i ngushte midis njerezve. Trajtohet me pomada ose sapun.

Scarlet fever (Skarlatina):

Eshte një semundje akute me temperature dhe me njolla te kuqe qe shkaktohet nga streptokoku .Eshte me e perhapur tek femijet mids 2 dhe 10 vjeç. Infeksioni trajtohet me antibiotike

Shaken baby syndrome (Sindromi i foshjes te tundur e shkundur):

Ky sindrom shkaktohet nga tundja e forte e një foshnjeje ose një femije duke e kapur nga krahet, kembet, kraharori ose supet. Nje tundje e tillë e forte mund te çoje ne demtime te trurit qe mund te çojne ne vonese mendore, paaftesi ne te folur dhe te mesuar, paraliza, kriza epileptike, humbje te degjimit madje edhe vdekje. Ai mund te shkaktoje hemoragji rreth trurit dhe syve qe mund te çoje ne verbim.

Shock (Shok):

Reagimi i organizmit ndaj humbjes se shumte te gjakut ose një demtimi te menjehershem..Eshte një renie e thelle e procesve jetesore perfshire edhe tensionin e gjakut. Kur një person bie ne shok, kjo renie e shpejte e presionit te gjakut i merr organeve dhe indeve gjakun dhe oksigjenin.

Sickle cell anemia (Anemia drepanocitare ose anemia qe i jep ruazave te kuqe te gjakut formen e draperit):

Eshte një gjendje kronike jo normale e ruazave te kuqe te gjakut qe marrin formen e draperit dhe hasen vetem ne popullatat me origjine afrikane. Nese grate me këtë semundje monitorohen me kujdes, atehere ato mund te lindin femije te shendetshem.

Sitz bath (Banjo duke qendrua ulur):

Një banjo ne uje te ceket qe shpesh rekomandohet për te lehtesuar shqetesimet dhe dhimbjen nga gjendje te tilla si hemorroidet ose kapset e epiziotomise. Fjala “Sitz bath” vjen nga gjermanishtja (Stizen=te rishe ulur)

Sperm allergy or sperm antibodies (Alergji ndjaj spermes ose kundertrupa ndaj spermes):

Një reaksion imun ndaj spermes qe e bën organizmin te prodhoje antitrupa qe e bejne spermen te pavlere. Ne një perqindje te vogel grashe (me pak se 2%) kjo gjendje mund te jete aq serioze sa te shkaktoje sterilitet (shterpesi). Edhe burrat mund te zhvillojne kundertrupa ndaj spermes se tyre.

Spina bifida (Spina bifida):

Një difekt i lindjes qe vjen nga një zvillimi jo korrekt i palces se kurrizit qe e le këtë te ekspozuar. Acidi folik e redukton mundesine e spina bifida. Prandaj grate keshillohen ta marrin atë para dhe gjate barres

Stillbirth (Foshjne qe lind i vdekur, lindje e vdekur):

Vdekja e një embrioni pas javes se 20 te barres, por perpara lindjes. Ajo shkaktohet kryesisht nga difekte te lindura, probleme me kordonin e kerthizes ose placenten ose gjendje shëndetësore te nenes.

Stranger anxiety (Shqetesimi ndaj pranise te te panjohurve): .

Një mospelqyerje apo mosbesim i femijes ndaj njerezve jo familjare për te. Shpesh fillon rreth muajit te tete apo te nente te jetes. Kjo mund te zgjase për një kohe te shkurtër ose për shumë muaj. Disa foshnja nuk tregojne frike ndaj te huajve

Stretch marks (Shenjat e terheqjes):

Rreth gjysma e grave shtatezana do te shfaqin këto viza ngjyre roze ne te kuqe rreth gjinjve, kofsheve ose barkut gjate barres pasi fibrat elastike tendosen dhe keputen. Ndersa këto nuk mund te parandalohen , ato me kalimin e kohes pas barres zbehen.

Thrush:

Kandidoze, pra nje semundje mikotike qe karakterizohet nga njolla te bardha ne gjuhe dhe ne faqet e femijes. Rastet e lehta te saj sherohen vetevetiu ndersa rastet me te renda kerkojne kujdesin mjekesor.

Toilet training (Trajnim per te shkuar ne banjo):

Procesi i te mesuarit te nje femije sesi te kontrolloje urinen dhe ujet e trashe.

Toxoplasmosis (Toksoplazmoza):

Një infeksion parazitk, shkatari i te cilit mbartet ne feçet e maceve dhe ne mishin e papjekur apo te pazier dhe qe mund te shkaktoje vdekje te embrionit ose deshtim kur merret prej një gruaje shtatezane. Toksoplazma eshte e ralle. Vleresohet se një ne 1000 gra infektohen me te gjate shtatezanise.

Transducer:

Ne tekniken me ultratinguj eshte një pajisje qe emeton vale tingujsh dhe i transmeton ato tek një kompjuter, qe japin një imazh te ultratingujve.

Ultrasound (Ultratingull): Një procedure qe perdor valet e tingujve për te krijuar imazhe ne levizje te organeve te brendeshme. Perdoret për te diagnostikuar sterilitetin (shterpesine) si dhe probleme te tjera. Gjate barres, ultratingulli perdoret si rutine për te monitoruar shendetin dhe zhvillimin e fetusit.

Një procedure qe perdor valet e tingujve për te krijuar imazhe ne levizje te organeve te brendeshme. Perdoret për te diagnostikuar sterilitetin (shterpesine) si dhe probleme te tjera. Gjate barres, ultratingulli perdoret si rutine për te monitoruar shendetin dhe zhvillimin e fetusit.

Umbilical hernia (Hernie nga kerthiza):

Nje dalje e pjeseve te zorres se holle neper difektin e murit barkut rreth kerthizes qe shfaqet me nje kercim te vogel. Zakonisht nuk eshte serioz dhe nuk kerkon trajtim mjekesor.

Undescended testicles (Testikuj qe nuk kanë zbritur):

Kur një ose qe te dyja testikujt nuk zbresin qesken e tyre. Shumë herë kjo korrigjohet vetevetiu, por ne disa raste nevojitet nderhyrja kirrurgjikale perndryshe mund te kemi sterilitet (shterpesi) ose kancer testikular.

Vacuum extraction (Nxjerrja me vakum):

Procedure lindjeje qe perdoret ne vend te forcepsit per te ndihmuar lindjen e nje femije..Vendoset nje kupe thithese tek koka e femijes dhe terhiqet lehte.

Vaginal birth (Lindja vaginale):

Lindje e femijes permes kanalit vaginal ne dallim me lindjen me operacion qe kerkon çarjen e barkut.

Vas deferens

Njëri prej tubave qe çon spermen nga testikuli tek penisi. Kur nje burre ben vazoektomi eshte pikerisht ky tub qe pritet.

Vernix caseosa (Verniksi, varak me pamje djathi):

Kjo substance si djathe apo si dyll qe vesh fetusin ne miter. Mendohet se mbron lekuren nga ekspozimi ndaj lengut amniotik. Femijet premature kanë shume nga kjo lende ndersa femijet qe lindin normale pothuaje se fare.

Vasectomy (Vazoektomi):

Nje procedure kirurgjikale gjate se ciles nje vas deferens e burrit pritet duke penguar spermen te dale jashte. Megjithese thuhet qe procedura mund te jete e rikthueshme, pergjithesisht ajo konsiderohet si nje menyre permanente e kontrollit te lindjes.

Vasography (Vazografi):

Nje test qe behet tek burrat per te percaktuar nese vas deferens e tyre eshte e bllokuar dhe nuk lejon spermen te dale.

Vegan.

Nje diete edhe me kufizuese se ajo vegjetariane pasi perjashton perveç mishrave dhe bylmetrat. Grate shtatezana qe duan te ndjekin kete diete duhet te konsultohen me dietologun ne menyre qe te sigurohen se plotesojne nevojat e tyre ushqimore.

Tubal ligation (Lidhje e tubave):

Një procedure për sterilizim (shterpezim) me anë te se ciles tubat e Fallopit te gruas priten dhe lidhen per te parandaluar barren.

Trisomy (18 Trisomi):

Një difekt i rende ne lindje i shkaktuar nga nje çrregullim kromozomik. Femijet me këtë çrregullim mund te kene sy te vegjel, veshe me forme te çrregullt, probleme me zemren, vonese te rëndë mendore dhe ralle e kalojne një vit jete.

Tonic neck reflex (Refleksi tonik i qafes):

Nje prej reflekseve te panishem ne momentin e lindjes i quajtur dhe refleksi i barrieres. Nje femije do te çoje nje krah pas kokes ndersa tjetrin do ta largoje nga trupi.

Tonsils (Bajamet):

Organe ne pjesen e pasme te fytit qe e ndihmojne organizmin te luftoje infeksionet virale dhe bakteriale. Jane pjese e sistemit imun. Tani nuk hiqen me ne menyre rutine kur jane te infektuara.

Thalassemia (Talasemia):

Nje çrregullim i trasheguar i hemoglobines ne ruazat e kuqe te gjakut qe karakterizohet nga nje anemi dhe qe gjendet ne individe me paraardhes nga Mesdheu, zezake dhe nga Azia Juglindore.

Thrombophlebitis (Tromboflebit):

Nje inflamacion i venes i shoqeruar me koagula te gjakut

Tetanus (Tetanozi): Nje infeksion bakterial qe zakonisht merret permes nje plage me çpim nga nje objekt i ndotur. Ai mund te parandalohet me vaksine qe jepet bashke me ate te difterise edhe kolles se mire.

Nje infeksion bakterial qe zakonisht merret permes nje plage me çpim nga nje objekt i ndotur. Ai mund te parandalohet me vaksine qe jepet bashke me ate te difterise edhe kolles se mire.

Testicular torsion (Perdredhia testikulare):

Kur testet brenda qeskes se tyre pesojne perdredhje. Kjo ndodh zakonisht si pasoje e ndonje demtimi te tyre. Mund te çoje ne sterilitet (shterpesi).

Tay-Sachs disease (Semundja Tay–sachs):

Nje çrregullim gjenetik qe mbartet nga afersisht nje ne 30 çifute evropiane. Bebet e lindura me kete çrregullim kane mungese te nje enzime esenciale dhe vdesin ne femirine e herhshme. Nje test para shtatezanise mund te vertetoje nese prinderit jane mbartes te kesaj semundjeje.

Terbutaline:

Nje prej medikamenteve te quajtura tokolitike qe perdoret per te parandaluar lindjen e parakohshme.

Surrogate mother (Nene zevendesuese):

Nje grua e cila mban femije për një cift tjeter Zakonisht nena zevendesuese inseminohet artificialisht me spermen e një burri, por ka edhe reste kur tek ajo implantohet embrioni.

Sudden infant death syndrome (Sindromi i vdekjes se papritur):

Vdekje me shkaqe jo te qarta i një foshnjeje midis 1-12 mujash. Vendosja e femijes ne gjume me kuriz eshte pare se e ul rrezikun nga ky sindrom.

Sweat test (Testi i djerses):

Një test diagnostik standart për fibrozen cistike, i cili mat sasine e kripes ne djerse. Një nivel i larte i kripes flet për fibroze cistike.

Stretch marks (Shenjat e terheqjes):

Rreth gjysma e grave shtatezana do te shfaqin këto viza ngjyre roze ne te kuqe rreth gjinjve, kofsheve ose barkut gjate barres pasi fibrat elastike tendosen dhe keputen. Ndersa këto nuk mund te parandalohen , ato me kalimin e kohes pas barres zbehen.

Strep throat (Fyt me strep):

Një infeksion bakterial i fytit dhe bajameve nga streptokoku qe trajtohet me antibiotike. Eshte i ralle ne femijet nen tre vjeç.

Spinal disorders (Crregullim spinal):

Çdo crregullim qe lidhet me shtyllen kurizore perfshire spina bifida dhe skoliozen.

Stepping reflex (Refleksi i hedhjes se hapit):

Gjithashtu i quajtur refleksi i ecjes, eshte një prej reflekseve te pranishme qe ne momentin e lindjes. Kur mbahet mbi një siperfaqe te sheshte i porsalinduri do te levize kembet sikur te donte te ecte.

Steroids (Steroid):

Substanca natyrore ose sintetike qe rregullojne funksionin e organizmit.

Smegma (Smegma):

Një sekrecion lubrifikues si djathe qe vjen nga gjendrat yndyrore te penisit qe e mundeson lafshen te terhiqet butshem mbi koken e penisit.

Sleep disorders (Çrregullime te gjumit):

Çdo problem qe çrregullon gjumin, perfshire friken e nates, bllokimin e frymemarrjes ose mos-shkuarjen për te fjetur.

Seizure ( Kriza dridhjesh, te dredhura te forta):

Konvulsion apo dridhje te fuqishme nga temperatura apo gjendje te tjera serioze si epilepsia

Separation anxiety ( Ankthi i ndarjes):

Kur një foshnje ose një femije i vogel ndjen një shqetesim qe po i largojne personin kryesor i cili kujdeset për te. Foshnjet mund ta kene këtë ndjenje nga muaji i shtate por zakonisht kjo ndodh midis një viti dhe muajit te 18-te.

Rooting reflex:

Një prej reflekseve te pranishme ne momentin e lindjes. Femija automatikisht do te ktheje koken dhe do te filloje te thithe kur preket prane gojes.

Roseola infantum:

Një semundje e zakonshme virale ne femijet nen 2 vjeç. Fillon me temperature te larte, rrjedhje nga hundet, gjendra te zmadhuara, zakonisht te pasuara nga njolla te kuqe ne trup, krah ose kembe. Ndersa infeksioni eshte i zakonshem, komplikacioient prej tij jane te ralla.

Respiratory distress syndrome (Sindromi i veshtiresise respiratore):

Një sindrom i zakonshme ne femijet premature. Kjo ndodh sepse mushkrite e femijes nuk janë te zhvilluara mire dhe ai nuk merr dot oksigjenin e nevojshem. Me trajtimin e duhur rreth 80% te femijeve sherohen.

Rh incompatibility (Papajtueshmeria Resus):

Një gjëndje ne te cilen grupi i gjakut te femijes eshte i papajtueshem me atë te nenes. Nese monitorohet dhe trajtohet me kujdes gruaja me faktor Resus te papajtueshem me fetusin zakonisht lind një femije te shendoshe.

Rash (Skuqje):

Njolla te kuqe ne nje lekure te irrituar. Keto mund te shkaktohen nga nje semundje, nje alergji dhe nga nxehtesia dhe zakonisht jane te perkohshme.

Secondary infertility:(Shterpesi dytesore):

Kur një grua nuk eshte ne gjëndje te mbetet shtatezane ose ta çoje barren deri ne fund pasi ka pasur një femije me pare.

Sleep apnea (Ndalim i frymemarjes ne gjume):

Eshte shpesh një komplikacion i femijeve qe lindin para kohe. I referohet periudhave gjate te cilave foshnja ndalon frymemarrjen

Solids (Te ngurte):

Ushqime për foshjnat ndryshe nga qumeshti i gjirit apo formulat zevendesuese te tij . Ushqimet e ngurta zakonisht futen kur femija eshte rreth 6 muajsh.

Sexually transmitted diseases-STDs (Sëmundje të transmetuara seksualisht)

Janë ato semundje që përhapen përmes kontaktit seksual. Këto sëmundje përfshijnë herpesin, sifilisin, gonorenë, klamidjen, trikomoniazën, papilomavirusin, HIV/AIDS dhe të tjera. Aktualisht përdoret termi infeksione të transmetuara seksualisht.(STI)

Recommended daily allowances (Lejesa e rekomanduar ditore):

Rekomandime per sasine minimale te vitaminave dhe mineraleve qe duhet te marre çdo dite nje person

Quickening:

Levizjet e para fetale qe ndjehen nga një grua shtatezane, zakonisht midis javes se 18-te dhe 22-te. Ato mund te ndjehen edhe duke filluar ng java e 14 dhe ngandonjehere deri ne javen e 26-te.

Perperium:P

eriudha nga stadi i trete i porcesit te lindjes deri sa umitra e merr veten pas lindjes.

Prolonged labor (Procesi lindjeje i sterzgjatur):

Kur procesi i lindjes nuk progredon drejt kanalit vaginal edhe mbasi kanë kaluar 18 ore nga fillimi i tij.

Prolapsed cord (Kordoni me prolaps):

Një ne 300 raste lindjesh kordoni kerthizor rreshqet tek qafa e mitres perpara bebit, gje qe eshte e rrezikshme sepse tkurrjet e mitres mund te bllokojne rrjedhen e gjakut ne te e si pasoje femija te mos marre gjak. Vetem nese qafa e mitres eshte hapur dhe lindja eshte imimente, perndryshe duhet kaluar me lindje me operacion.

Prolactin (Prolaktin): Hormoni i cili aktivon gjendrat e prodhimit te qumeshtit te nenes. Nxjerrja e placentes sinjalizon organizmin e gruas për te filluar prodhimin e porlaktines.

Hormoni i cili aktivon gjendrat e prodhimit te qumeshtit te nenes. Nxjerrja e placentes sinjalizon organizmin e gruas për te filluar prodhimin e porlaktines.

Prenatal care (Kujdes para lindje):

Kujdes mjekesor për një grua shtatezane dhe fetusin e saj gjate gjithe barres. Kujdesi para lindjes eshte shumë i rendesishem për te kapur heret ndonjë problem potencial ne mënyrë qe ai te monitorohet dhe te trajtohet.

Premature rupture of the membranes (Plasje e parakoheshme e membranave):

Plasje e qeses amniotike perpara se te filloje procesi i lindjes. Nese ajo ndodh ne javen e 37-te ose me vone atehere mjeket e nxisin vete lindjen . Nese kjo ndodh me pare atehere gruaja qendron ne rregjim shtrati.

Postneonatal mortality rate (Shkalla e vdekshmërisë postneonatale):

Një raport që shpreh numrin e vdekjeve midis fëmijeve nga dita e 28 e sipër por pa e përfshirë vitin gjatë një periudhe të caktuar kohe, pjestuar me numrin e lindjeve të gjalla të raportuar gjatë të njëjtës periudhe kohore. Zakonisht shprehet për 1000 lindje të gjalla.

Preeclampsia (Preeklampsi):

Eshte një gjëndje qe karakterizohet nga një tension i larte gjakut dhe proteine ne uirine pas javes se 20 te barres. Eshte një gjëndje serioze e cila nese lihet e patrajtuar mund te çoje ne nderlikime ose vdekje te nenes ose femijes. Dikur njihej si toksemia.

Phenylketonuria (Fenikketonuria):

Një çrregullim gjenetik i një enzime te melçise qe nderpret funksionet nomale te organizmit. Nese nuk rregullohet me kujdes me anë te dietes heret ne femini, ajo mund te shkaktoje vonese mendore.

Pelvic inflammatory disease (Semundje inflamatore e organeve qe vendosen ne legen):.

Infeksion bakterial i organeve riprodhuese, perfshire mitren, tubat e Fallopit dhe qafen e mitres. Shpesh janë pa simpotma por mund te shkaktojne ngerce, dhimbje te mesit ose dhimbje gjate aktit seksual. Kjo ndonjehere mund te çoje ne shterpesi

Pelvic floor muscles (Muskujt e dyshemese se legenit):

Muskujt ne bazën e legenit qe janë një mbeshtetje për fshikzen e urines, vaginen, dhe rektumin. Keta muskuj mund te perforcohen duke bërë ushtrimet e Kegeli-t te cilet perfshijne shtrengimin dhe lirimin e ketyre muskujve.

Ovulation (Ovulim, pjekje e vezes):

Çlirimi i permuajshem i një veze te pjekur ne vezore drejt tubave te Fallopit .Një grua ka periudhen me pjellore te saj menjehere perpara ovulimit ose diten e ovulimit.

Multiple gestation (Barre e shumfishte):

Termi perdoret për te pershkruar me tepër se një fetus ne miter, si ne rastin e binjakeve, trinjakeve ose dhe me teper. Me perdorimin e medikamenteve te fertilitetit këto lloj barrash janë ne shtim.

Multiple birth (Lindje e shumfishte):.

Lindja e me tepër se një femije

Mucus plug (Tapa e mukusit):

Një grumbullim mukusi shpesh i ngjyer me gjak qe bllokon qafen e mitres gjate barres. Kur shkarkohet para procesit te lindjes njihet edhe si shfaqja e gjakte. Perberja dhe sasia e mukusit ndryshojne nga një grua ne tjetren.

Moulding:

Një perzgjatje e formes se kokes se foshnjes si pasoje e kalimit ne kanalin e lindjes.

Meningitis (Meningjiti):

Eshte një infeksion bakterial ose viral i cipave dhe lengut qe rrethon trurin dhe palcen e kurrizit. Simptomat perfshijne ne temperaturen, uljen e oreksit, irritim dhe ne femije me te medhenj ngurtesim te qafes Trajtimi sa me i shpete ka shume rendesi. Nderlikimet afatgjata perfshijne humbje te degjimit, krizat konvulsive dhe problem te zhvillimit.

Membranes ( Membranat):

I njohur edhe si qesja e ujrave. Kjo qese e holle permban lengun amniotik dhe fetusin. Membranat ose çahen vete gjate procesit te lindjes ose çahen nga mjeku për te pershpejtuar procesin e lindjes.

Low birthweight (Peshe e ulet ne lindje):

Peshe e ulet ne lindje ose si shkak i nje rritjeje te dobet ne miter ose si shkak i nje lindjeje te parakohshme. Femijet me peshe me te vogel se 2500 gram quhen me peshe te ulet ne lindje. Gati 7 ne 100 te porsalindur jane me peshe te ulet. Shumica e ketyre rasteve vijne si pasoje e konsumit te cigareve, alkolit dhe medikamenteve gjate barres dhe mund te parandalohen.

Leukemia (Leuçemi):

Kancer i gjakut, me shpesh i diagnostikuar ne femije midis 1-14 vjeç. Leucemia eshte shkaku me i zakonshem i vdekjeve nga kanceri tek femijet.

Lightening:

Kur fetusi zbret ne hapesiren e legenit. Ne grate qe lindin për herë te pare kjo zakonisht ndodh dy deri kater jave para lindjes. Ndersa për grate qe kanë lindur një herë kjo zbritje ndodh zakonisht vetem ne momentin kur fillon procesi i lindjes.

Linea nigra.(Viza, linja e zeze):

Pigmentimi gjate barres i linjes se bardhe qe mezi shihet dhe qe kalon neper mesin e barkut deri tek maja e kockes pubike. Ky pigmentin zakonisht zbehet pas lindjes.

Layette.

Garderoba komplete dhe sendet qe nevojiten për një te porsalindur

Leg cramps (Ngerçe te kembeve):

Dhimbje qe jane te zakonshme gjate nates ne tremujorin e trete te barres ne pjesën e e kyçeve te kembeve. Flasin për mungese te kalciumit dhe teprice te fosforit.

Lanugo (Push):

Eshte ai push qe mbulon fetusin qe prej javes se 26-te dhe qe ndonjehere eshte i pranishem edhe ne lindje. Një femije qe lind me kohe te plote zakonisht e hedh këtë push nga fundi i javes se pare pas lindjes.

Laparoscopy (Laparoskopi):

Një procedure kirrugjilkale gjate se ciles një laparoskop, një mikroskop i holle me drite, futet ne bark përmes një prerjeje te vogel për te pare organet e brendshme qe ndodhen aty.

Labor ( Procesi i lindjes): Një proces i lindjes se femijes gjate te cilit tkurrjet ritmike te muskujve te mitres hapin qafen e saj dhe lejojne femijen te linde.

Një proces i lindjes se femijes gjate te cilit tkurrjet ritmike te muskujve te mitres hapin qafen e saj dhe lejojne femijen te linde.

Kegels:

Jane ushtrime qe perfshijne shtrengimin dhe lirimin e muskujve te vagines dhe perineumit ( zona midis vagines dhe anusit) qe mund te ndihmojne një lindje dhe gjithashtu shpejtojne procesin e sherimit pas lindjes.

Incontinence (Mos-mbajte, te shpetuarit):

Paaftesia për te kontrolluar fshikzen e urines ose zorret. Eshte një simptom i zakonshme pas barres qe mund te ndihmohet te kaloje me anë te ushtrimeve Kegel.

Identical twins (Binjake identike): Formohen kur një veze e vetme e fertilizuar ndahet heret ne zhvillimin e saj ne dy fetuse ku qe te dy kanë te njejten permbajtje gjenetike.. Keta binjake monozigote (pra nga një veze) do te jene krejtesisht te ngjashem.

Formohen kur një veze e vetme e fertilizuar ndahet heret ne zhvillimin e saj ne dy fetuse ku qe te dy kanë te njejten permbajtje gjenetike.. Keta binjake monozigote (pra nga një veze) do te jene krejtesisht te ngjashem.

Hysterectomy (Histerektomi):

Largimi kirurgjikal i mitres.

Hypospadias (Hipospadi):

Një difekt i lindur ne te cilin si uretra ku kalon urina ashtu edhe sperma, hapet ne pjesën e poshtme te penisit dhe jo ne fund te tij. Pothuajse gjithmone i korrigjueshem me kirurgji.

Himen (Cipa e virgjerise):

Një membrane e holle qe mbulon hapjen e vagines.

Hysterosalpingogram (Histerosalpinogram):

Një test qe perdoret për te vleresuar gjendjen e mitres dhe tubave te Fallopit, gjate te cilit ne miter injektohet një substance me ngjyre dhe pastaj shikohet ne radiografi. Kjo procedure mund te lokalizoje bllokime ose tumore qe mund te korrigjohen me kirurgji ose mjekim.

Hysteroscopy (Histeroskopi):

Një procedure gjate se ciles mjeku perdor një endoskop për te pare gjendjen e mitres.

Hydrocephalus (Hodrocefali):

Një gjëndje relativisht e rralle qe shkaktohet nga fryrja e kaviteteve te trurit mbushura me leng (te quajtur ventrikuj). Hidrocefali ose “uji ne tru” ndonjehere eshte shenja e pare e spina bifida ose mund te shkaktohet nga një tumor ose një nderhyrje kirurgjikale për te mbyllur ose hapur kollonen vertebrale.

Hernia (Hernie):

Eshte një kercim apo dalje e ndonjë pjesë organi te brendshem pertej muskujve ne zona te dobesuara muskulore. Ajo eshte eshte me e zakonshme ne murin e barkut tek foshjnat. Janë me te shpeshta tek meshkujt ose tek femijet premature.

Handedness (Parapelqimi për te perdorur njeren dore me tepër se tjetren):

Shumica e njerezve janë te djathte, por rreth 10% janë te ashtuquajturit sallakse,.ndersa ata qe perdorin si te majten dhe te djathten quhen ambidekstroze.

Hemolytic disease of the newborn (Semundja hemolitike e te porsalindurit).

E quajtur gjithashtu semundja e Rhesu-sit ose eritroblastoza. Ajo vjen kur një grua qe eshte Rhesus negativ (pra qe do te thote se ajo nuk e mbart proteinen Rhesus) ka një fetus i cili eshte pozitiv dhe sistemi i saj imun prodhon kundertrupa kunder gjakut te fetusit.

Hemoglobina (Hemoglobine):

Një tip proteine ne qelizat e kuqe te gjakut qe luan një rol kyc ne transportimin e oksigjenit për ne indet e trupit.

Hemorrhoide (Hemorohide):

Jane fryrje te venave te anusit qe shkaktohet nga rritja e volumit te gjakut dhe presioni nga mitra. Janë te zakonshme gjate barres. Edhe kapslleku mund ti shkaktoje ( ose ngacmojne) ato.

Hepatitis B:

Një semundje qe shkaktohet nga një virus qe mbartet nga gjaku (për te cilin ka një vaksinë) qe prek kryesisht melçine. Ashtu si dhe HIV fillimisht nuk ka simptoma. Ai mund te kaloje nga nena tek femija gjate barres dhe mund te shkaktoje cirroze, hepatit kronik aktiv dhe kancer te melçise.

Hemophilia (Hemofili):

Një çrregullim gjenetik i gjakut. Haset pothuaj gjithmone tek meshkujt tek te cilet ruazat e kuqe te gjakut nuk mpiksen siç duhet si rezultat e një mungese te nje enzime.

Grasping reflex (Refleksi kapes):

Një refleks i te porsalindurit për te kapur një objekt. si gishti kur ai prek doren e tij. Kapja e tij mund te jete aq e forta sa ai mund te terhiqet ne pozicionin ndenjur. Refleksi zgjat deri sa femija bëhet 3-4 muajsh.

Gestation (Gjestacion, zhvillimi i embrionit dhe fetusitit):

Eshte gjithe periudha gjate se ciles bebi qendron ne miter. Gjestacioni eshte i plote kur femija qendron midis 38-42 javeve. (Numerimi fillon nga dita e pare e menstruacineve te fundit)

Fundal height (Lartesia e fundusit):

Distanca midis majes se mitres te nje gruaje me barre ( e quajtur fundus) dhe kockes pubike. Matet per te pecaktuar moshen e fetusit.

Full term (Kohe e plote, afat i plote):

Kur nje femije qe lind midis javes se 38-42 te barres thuhet se ai ka lindur me kohe te plote.

Fraternal twins (Binjake vllazerore):

Te lindur ne te njejten kohe por nga veze te ndyshme. Nuk jane më te ngjashem nga pikepamja gjenetike sesa mund te jene dy femije te tjere qe kane lindur ne kohe te ndryshme. Ndersa binjaket identike rezultojne nga nje veze e vetme.

Floppy infant syndrome (Sindromi i foshnjes se flashket):

Kur femija eshte i patonizuar nga pikepamja muskulore. Femijet shumë hipotonike janë si një kukull prej lecke. Hipotonia mund te shkaktojne shumë probleme neurollogjike ose muskulore.

Folic acid (Acidi folik):

Vitamine B komplekese qe perdoret per te trajtuar anemine dhe eshte vertetuar se pakeson incidencen e difekteve te tubit neural si sfina bifida ( mbyllja jo e plote e shtylles kurizore). Perfshihet ne vitaminat e para-lindjes. Burime natyrore te mira te saj jane melçia, fasulet dhe zarzavatet me gjethe te gjere.

Fetoscopy (Skopi e fetusit): Nje procedure para-lindjes gjate se ciles mjeku fut nje laparoskop (nje instrument te vogel shikues) permes nje prerjeje te vogel ne barkun e nje gruaje shtatezane dhe ne miter per te pare per çrregullime te fetusit. Mbart 5% rrezik per deshtim ose per nje lindje te parakoheshme.

Nje procedure para-lindjes gjate se ciles mjeku fut nje laparoskop (nje instrument te vogel shikues) permes nje prerjeje te vogel ne barkun e nje gruaje shtatezane dhe ne miter per te pare per çrregullime te fetusit. Mbart 5% rrezik per deshtim ose per nje lindje te parakoheshme.

Fetus (Fetusi): Emri qe i jepet femijes ne rritje pas javes se tete te zhvillimit. Perpara kesaj jave ai quhet embrion.

Emri qe i jepet femijes ne rritje pas javes se tete te zhvillimit. Perpara kesaj jave ai quhet embrion.

Fetal alcohol syndrom (Sindromi fetal nga alkoli):

Sindrom i rende i nje femije nena e te cilit ka konsumuar alkol gjate shtatezanise. Foshnjet mund te vuajne ne shkalle te ndryshme nga probleme te rritjes, vonese mendore, difekte te zemres, koke te vogel, shtremberime te fytyres dhe probleme serioze te sjelljes.

External cephalic version (Kthimi me pozicion me koke i nxitur nga jashte):

Një procedure gjate se ciles mjeku, duke perdorur ECO-n perpiqet me masazh për te zhvendosur një fetus qe ndodhet ne pozicion me vithe për ne pozicionin me koke.

Epiglottis (Epigloti):

Inflamacion i epiglotit, asaj gjuheze qe varet ne fund te fytit dhe mbulon rrugen e frymemarrjes kur hahet ushqimi. Zakonisht shkaktohet nga nje infeksion bakterial qe mund te parandalohet me vaksinen e Hib (Një vaksinë qe jepet kunder tipit B te Haemophilus Influenzae)

Epidural ( Epidural):

Flitet për anestezi qe i jepet një nene ne lindje ne hapesiren epidurale ne fund te shtylles kurizore për te mpire pjesen e poshtme te trupit. Ajo e ul ose e zhduk dhimbjen duke bërë te mundur qe nena te kurseje forcat per te shtyre femijen. Por ajo mund ta mpije terresisht pjesen e poshtme te trupit dhe nena te mos ndjeje fare dhimbjet e tkurrjes.

Engorgement (Fryrje):

Gjinj te fryre dhe te dhimbshem qe zakonisht fillojne nga dita e dyte deri ne një jave pas lindjes kur fillon te vije qumeshti i nenes. Zakonisht simptomat zhduken mbas pak ditesh, kur ushqyerja me gji eshte stabilizuar, por gjinjte mund te pesojne te njejten gje gjate heqjes se gjirit, gjate një mastiti ose kur femija eshte i semure.

Embryo (Embrion):

Term qe perdoret për te pershkruar zhvillimin e një femije ne bark për tete javet e para pas konceptimit. Pas javes se tete ai quhet fetus.

Endometriosis (Endometrioze):

Rritja e qelizave qe veshin mitren pertej saj, me shpesh ne ovare, tubat e Fallopit ose fare jashtë saj. Rreth 10-15% e grave ne moshe pjellore kanë te tillë semundje, por shumë prej tyre pa shenja.

Edwards sydrom (Sindromi i Eduardit):

Një gjëndje shendetesore e lindur me origjine kormozomiale. Simptomat perfshijne një vonese mendore dhe shpesh edhe difekte te shumta fizike siç eshte buza dhe qielleza e çare, kemba si çomange dhe keqformime te organeve te brendshme.

Edema (Edeme):

Grumbullimi i lengjeve ne indet e organizmit, i cili shkakton një fryrje shpesh ne duar dhe ne kembe. Eshte e zakonshme gjate barres si rezultat i prodhimt me te tepërt te gjakut dhe presionit ne vëna cava nga një miter ne rritje, qe ngadaleson qarkullimin.

Effacement (Zhdukje,te humburit):

Hollimi (ndonjehere i quajtur edhe pjekja) i qafes se mitres kur bëhet gati për lindje. Gjate kesaj faze qafa e mitres hollohet si një fije letre .

Dystocia (Distoci):

Kur procesi i lindjes nuk ecen. Për shembull flasim për distoci te mitres kur tkurrjet nuk shpeshtesohen.. Flasim për distoci te shpatulles, kur femija ka nxjerre vetem koken por shpatulla ka mbetur jashte.

Dysplasia (Displazi, rritje, formim i çrregullt):

Një zhvillim anormal i qelizave qe ndyshojne ne permasa, forme dhe organizim.

Doula:

Një person i trajnuar posaçerisht për te ndihmuar gjate lindjes dhe pas lindjes se nje femije. Mund te ndihmoje nenen e re ne dhenien e gjirit, gatim, pastrim dhe kujdesje për femijet me te medhenj. Fjala vjen nga greqishtja qe do te thote grua sherbetore,skllave.

Dopller untrasaound (Ekografi dopller ):

Pajisje diagnostikuese qe perdoret ne barrat me rrezik te larte deshtimi për te vleresuar rrjedhen e gjakut ne arterien kerthizore. Bazohet ne parimin e oshetimes apo reflektimit te ultratingujve.

Diaphragmatic hernia (Hernie diafragmatike):

Nje vrime ne diafragem e cila lejon permbajtjen e barkut te shtyhet drejt hapesires se kraharorit. Ne raste te renda, stomaku dhe një pjesë e zorreve te trasha mund te zhvendosin zemren dhe mushkrite, duke kerkuar keshtu një nderhyrje kirurgjikale.

Delivery room ( Dhoma e lindjes):

Një dhome ne spital e pajisur për lindje

Colostrum ( Kulleshter):

Një pararendes i qumeshtit te gjirit. qe eshte i pasur me yndyrna, proteina dhe kundertrupa. Ndonjehere quhet dhe qumeshti i hershem. Shumica e grave e prodhojne atë pak dite para dhe pas lindjes Disa gra e prodhojne atë ne sasira te vogla duke filluar nga muaji i peste dhe i gjashte i barres.

Circumsision (Synet) :

Heqja kirurgjikale e mbuleses prej lekure qe mvesh koken e penisit

Acquired immunity (Imunitet i fituar):

Mbrojte ndaj një sëmundje përmes kundërtrupave të prodhuar nga një tjetër qënie njerëzore ose shtazore . Imuniteti pasiv është efektiv, por përgjithësisht mbrojtja është e kufizuar dhe pakësohet me kalimin e kohës (zakonisht pas pak javëve ose muajve).Për shëmbull kundërtrupat e nënes kalojnë tek femija përpara lindjes. Këta kundertrupa mbrojnë përkohesisht foshnjën për 4-6 muajt e parë të jetës.

Administration (Route of administration)

Administrimi, rruga e dhënies së një medikamenti apo terapie): Mënyra se si një medikament ose një terapi futet në organizëm . Administrimi sistemik do të thotë që medikamenti shkon në të gjithë trupin, zakonisht i mbartur nga rryma e gjakut) dhe përfshin administrimin nga goja (oral), me injektim në vene (intravenoz), injektim në muskul (intramuskular), injektim në kanalin e shtyllës kurrizore (intraspinal), injektim brënda lëkurës (subkutan) dhe në rektum. (rektal). Administrimi lokal nënkupton që medikamenti futet në zonën specifike të prekur nga sëmundja siç është për shembull vendosja direkte mbi lëkurën e sëmurë (administrimi topik). Efekti i shumicës së terapive varet nga aftësia e medikamentit për të arritur zonën e prekur. Kështu rruga e administrimit dhe shpërndarja e mëpasme e medikamentit në organizëm janë faktorë përcaktues të efektivitetit të tij.

Adverse effects:

Efekte të dëmshme, të padëshiruara pas marrjes së vaksinës apo një medikamenti.

Antigenic drift:

Një ndryshim gradual i proteinave të hemaglutininës ose neuroaminidazës në sipërfaqen e një virusi të veçantë të gripit Ai ndodh në mënyrë të vazhdueshme si në virusin A ashtu dhe në virusin B të shtameve të gripit. Ky ndryshim bën që shpesh efekti i vaksinës të prodhuar me shtamet paraardhëse të mos jetë shumë i madh

Alcoholics anonymos (Alkoliste anonime)

Një shoqate meshkujsh dhe femrash te cilet shkembejne pervojen, forcen dhe shpresen e tyre me njeri tjetrin se ata mund ti zgjidhin problemet e tyre t eperbashkta dhe mund te ndihmojne te tjeret te sherohen gna alkolizmi. Qellimi mprimar eshte për te qednrua esell dhe për te ndihmaur alkolistet qe ta arrijne këtë gjëndje.

Cannabis.

Eshte dorga me popullore qe prodhohet nga bima e quajtur cannabis sativa. Eshte një droge e bute qe bëhet me pjesë te thate te kesaj bime dhe perdoret me shpesh ne formen e një cigarjeje. A soft drug consisting of the dried leaves of the hemp plant; smoked or chewed for euphoric effect

Denial (Mohim refuzim):

Një seri manovrash psikollogjike qe synojne te reduktojne vetedijen për faktin se perdorimi i alkolit eshte shkaku i problemeve individulae dhe jo zgjidhja e ketyre problemeve. Ai bëhet nje pjesë integrale e semundjes dhe një pengese e madhe për sherim.

Crack:

Eshte emri i rruges për kokainen e purifikuar qe merret si tymues. Eshte shumë adiktive dhe jo shumë e shtrenjte.

Fetal alkohol syndrom (Sindromi fetal nga alkoli):

Sindrom i rende i nje femije nena e te cilit ka konsumuar alkol gjate shtatezanise. Foshnjet mund te vuajne ne shkalle te ndryshme nga probleme te rritjes, vonese mendore, difekte te zemres, koke te vogel, shtremberime te fytyres dhe probleme serioze te sjelljes.

Harm reduction (Reduktimi i demtimit):

Politika ose programe qe synojne reduktimin e demit qe vjen nga nje droge ose perdorimi8 i alkolit pa eleminuar domosdoshmerisht subsancen baze. Nje shembull i qarte eshte shkembimi i gjilperave dhe shiringave pe te redukatuar demin qe vjen nga ndarja e shirignave dhe ageve te kontaminuara. Njihet gjithashtu edhe si minimizimi i demit.

Residential facility (Institucion qendrimi):

Ne dallim me institucionin me pacientë ditorë ose jo residencialë ky eshte një institucion me pacientë të shtruar në të cilin individët me vartësi nga droga jetojnë ose në një komunitet terapeutik ose në një spital gjatë një periudhe të caktuar të trajtimit të tyre.

Substance dependence (Vartesia nga substanca) :

Një gjëndje e një demtimi te dukshem qe vjen nga perdorimi i një substance psikoaktive e karakterizuar nga simptomat qe cenojne procesin e njohjes, sjelljes dhe atë fiziollogjik perfshire perdorimin e vazhdueshem te substances pavaresisht pasojaver negative fizike, psikollogjike dhe sociale. Po ashtu njihet si sindromi i vartesise. Ndonjehere perdoret ne vend te adiksionit dhe ne rastin e alkolit për alkolizmin.

Withdrawl (Terqeqja):

Eshte një seri e percaktuar qaerrte e reaksioneve fizike te matshme qe vijne si pasoje e nderprejes ose uljes te dozes se droges ose lednes kimike qe perdorej me pare. Ndonjehre eshte e veshtrie t eeprcaktohet nga pikepamja mjkesore. Efektet janë te dnryshme për aktegori te ndryshme dorgash. Disa simptma perfshin edhibke te trupit, te vjella, drithje muskulore, pagjumesi, djersitje, diarre, ngerce, dehidrim, marrje mendhs, crregullime vizive dhe një renie e papritur e tensionit t egjakut.

Tolerance (Toleranca): Eshte ai fenomen qe shprej kerkesen gjithnje e me te madhe te alkolistit apo te atij qe merr droge qe për te arritur te njetin efekt te shtoje dosen gjthenje e me teper.

Eshte ai fenomen qe shprej kerkesen gjithnje e me te madhe te alkolistit apo te atij qe merr droge qe për te arritur te njetin efekt te shtoje dosen gjthenje e me teper.

Sober:

Esell, i papire

Opiates: Ne thelb janë substanca kunder dhimbjes ose narkotike. Ato kanë një potencial te alrt eper abuzim Disda opjate rrjedhin ga rezinat e opiumit te lulkuqes. Ky grup drogash perfshin opiumin, morfinen, heroinen dhe kodeinen.

Ne thelb janë substanca kunder dhimbjes ose narkotike. Ato kanë një potencial te alrt eper abuzim Disda opjate rrjedhin ga rezinat e opiumit te lulkuqes. Ky grup drogash perfshin opiumin, morfinen, heroinen dhe kodeinen.

Maintenance therapy (Terapia e mbajtjese):

Nje trajim i varteise nga droga ne te cilen jepet nje forme me pak e rreezikshem te te njetes droge ose nje zevendesue me vartesi dhe toleracne te kryqezuar.i cili eshte me pak i demshesm

Illicit drug (Droge e paligjshme):

Nje substance psikoaktive prodhimi, shitja dhe perdorimi i te ciles jane te ndaluara.

Hangover:

Efektet e padeshirueshme nga perdorimi i drogave aftereffects from the use of drugs (especially alcohol)

Fetal alcohol effects (Efektet fetale te alkolit):

Jane efektet e demshme qe peson fetusi kur nena shtatezane pi alkol. Foshnjat shpesh mund te kene probleme me vemendjen, te mesuarit ne pergjithesi, reagim te shtuar dhe problem ne te folur.

Demand reduction (Reduktimi i kerkeses):

I referohet atyre politikave dhe programeve qe synojne reduktimin e kerkeses per medikamente.

Dependence (Vartesi):

Vartesi fiziollogjike dhe ose psikollogjike nga adiksioni ndaj nje substance, gje qe ndodh nga perdorimi i perseritur i kesaj substance. Karakterizohet nga nga ndryshime mendore dhe ose fizike te perdoruesit qe e bejne te veshtire ndalimin e perdorimit

Mopping up (Krehje)

Vaksinimi ndaj asaj pjesë të popullates që konsiderohet me risk të larte për të marrë sëmundjen përkatesa. Për shembull vaksinimi shtepi me shtepi për polion praktikohet pas Ditëve Kombetare të Imunizimit

National Agency of Environement (Agjensia Kombetare e Mjedisit)

Pasardhesja e Komitetit të Mbrojtjes se Mjedisit. Deri në 1992 në vartesi të Keshillit të Ministrave. Nga 1992 deri me korrik 1998 brënda Ministrisë se Shëndetesisë dhe Mjedisit. Nga korriku 1998 përseri në vartesi të Keshillit të Ministrave. Duke filluar nga viti 2001 ajo shndërrohet në Ministri të Mjedisit

Negative list (Lista negative)

Lista e atyre medikamenteve që nuk rimbursohen

Open enrolment (Rekrutim i hapur)

Një periudha, gjatë të ciles një siguruesi mund ti kërkohet të pranojë çdo anetar të ri ose abonent, pavaresisht nga risku i tyre. Rekrutimi i hapur i pengon kompanite e sigurimit nga “mbledhja e ajkes”,pra nga seleksionimi i pacienteve më të shëndetshëm, në mënyrë që të nxjerrin përfitim më të madh. Përkufizim plotesues: Një periudhe në të cilen anetaret kanë mundesi të zgjedhin një plan shëndetësor alternativ që u ofrohet.

Opportunistic Infections (Infeksione oportuniste)

Janë infeksione që shaktohet nga agjente inëfektive në kushte të dobesimit të sitemit imun të organizmit siç ndodh në rastin e AIDS-it. Tek njeriu i shëndoshe ato nuk shkaktojne sëmundje, ndesa tek ai me AIDS ato kërcenojne jeten dhe cojne në vdekje. Pneumonia në Pneumocisti carinii, i cili është një nga infeksionet me të zakonshme dhe me vdekjeprurese oportuniste që shoqërojnë HIV-in.

National Centre of Quality, Safety, and Accreditation of Health Institutions (Qendra Kombetare per Cilesine, Sigurine dhe Akreditimin e Insitutcioneve Shendetesore QKCSA-ISH eshte strukture e Ministrise se Shendetesise, me autonomi tekniko-profesionale ne vendimarjet e saj, e krijuar me date 16/09/2005 Detyrat dhe objektivat. QKCSA-ISH do te mbeshtese Ministrine e Shendetesise ne zbatimin e strategjise nacionale shendetesore afatgjate ne fushat e meposhtme: Permiresimin e vazhdueshem te cilesise se sistemit shendetesor. Edukimin dhe trajnimin e personelit mjekesor dhe partnereve te tjere, ne lidhje me cilesine e kujdesit mjekesor dhe krijimit te nje kulture te re per te. Rilicensimi periodik i personelit mjekesor, ne sektoret publik dhe privat. Formulimin, perhapjen dhe monitorimin e udhezuesve klinik (protokolleve klinike) te praktikes klinike me te mire, ne ndihme te personelit mjekesor. Akreditimin e institucioneve shendetesore shqiptare publike dhe private. Edukimin terapeutik dhe fuqizimin e rolit te pacienteve si aktore kryesor e qendror te sistemit shendetesor. Minimizimin e rreziqeve dhe gabimeve ne institucionet mjekesore: Ritjen e sigurise per pacientet dhe personelin mjekesor. Vleresimin dhe perzgjedhjen e teknologjive ekzistuese dhe te reja me te nevojshme dhe me kostefektive te sistemit shendetesor. Krijimin, mbledhjen dhe perdorimin e evidences shkencore te praktikave mjekesore te faktuara si me te mirat. Vendosjen e lidhjeve dhe koordinimin teknik te programeve te Ministrise se Shendetesise ne fushat e mesiperme, me partneret, institucionet, apo organizata te vendit dhe te huaja.te interesuara e te nevojshme per to.

Complex emergency (Nje situate emergjente komplekse):

Emergjencat komplekse nga Kombet e Bashkuara perkufizohen ss “kriza humanitare ne një vend, rajon ose shoqeri ku ka një shkaterrim total ose te konsiderueshem te autoritetit si pasoje e një konflikti te brendeshem ose te jashtem e cila kërkon një pergjigje nderkombetare që shkon pertej mandatit ose aftesise te një agjensie te vetme apo programit te Kombeve te Bashkuara ne ate vend

Disaster:(Fatekeqesi):

Një ngjarje e paparashikuar shpesh e menjehershme që shkakton dem,shkaterrim dhe vuajtje njerezore te mëdha. Megjithese shpesh te shkaktuara nga natyra, fatkeqesite mund te kene origjine njerezore. Per shembull luftrat apo trazirat që shkaterrojne vende dhe çvendosin njerezit. Te tjera shkaqe mund te jene rrezimi i një ndertese, një stuhi e forte, thatesira, epidemi, termet, shperthim, zjarr, permbytje, material i rrezikshem ose një incident transporti, një incident berthamor ose vullkan. Perkufizimi i OBSH-se thote:Një ngjarje që shkakton dem, çrregullim ekologjik, humbje te jetes njerezore, perkeqesim te shendetit dhe sherbimeve shendetesore ne një shkalle te tille që kërkon një pergjigje te jashtezakonshme nga jashte zones se komunitetit te prekur.

Disaster preperdness response:

Eshte pergjigjia qe i jetet nje fatkeqesie permes pergatitjes ndaj saj (me te gjitha fazat e saj- Preperdness: Te gjitha masat dhe politikat e marra perpara se te ndodhe nje ngjarje qe lejojne parandalimin, zbutjen dhe gadishmerine. Pergatitja perfshin hartimin e sistemeve te paralajmerimit, planifikimin per evakuim dhe vendosje ne nje vend tjeter, ruajten dhe magazinimin e ushqimit dhe ujit, ndertimin e strehave te perkohshme, hartimin e strategjive te menaxhimit dhe organizimin e stervitjeve dhe ushtrimeve qe kane te bejne me fatkeqesite. Response: Faza ne nje fatkeqesi kur ndodh lehtesimi, rimarrja e vetes dhe rehabilitimi. Ajo perfshin gjithashtu ofrimin e sherbimeve, menaxhimin e veprimtarive dhe programeve te hartuara per te trajtuar efektet imediate dhe afatshkurtera te nje emergjence apo fatkeqesie.

Famine:

Mungese e rëndë e ushqimit, qe prek pergjithesisht një zone te gjere dhe një numer te madh njerezish.. Shkaqet natyrore te saj perfshijne thatesiren, permbytjet, termetet, katastrofat nga insektet dhe semundjet e bimeve. Shkaqet njerezore perfshijne luftrat, trazirat civile, rrethimet, shakterrimet e qellimshme te drithrave.

First responders:

Nje grup i trajnuar i personelit operativ me njohuri baze ne luftimin e zjarrit, ndihmen e pare,kerkimin dhe shpetimin etj si policia, personeli i luftes kundra zjarrit, dhe personeli i urgjences mjekesore.

Food poisoning (Helmimi ushqimor):

Një grup gjendjesh shëndetësore qe vijne nga ngrenia e ushqimit qe eshte i ndotur me bakterie te demshme ose toksina nga këto bakterie. Bakteriet janë gjallesa qe gjenden ne te gjitha produktet bujqesore te paperpunuara. Bakteriet e demshme mund te transferohen nga ushqimi tek njerezit.,nga njerezit tek ushqimi ose nga një ushqim ne një tjeter. Bakteriet mund te rriten shpejt ne temperaturen e dhomes. Me rritjen e temperatures ato shtohen me teper. Rritja e shumices prej bakterieve te demshme ne ushqim mund te ngadalesohet ose mund te ndalet me anë te ngrirjes Shenjat janë nauze, te vjella dhe diarre pas ngrenies ose pirjes se diçkaje. Shkaqet me te shpeshta te helmimit ushqimor janë vurusi Norwalk, , Campylobacter jejuni, Salmonella, Listeria monocytogenes, Vibrio vulnificus, and E. coli O157:H7

Absenteims:

Mungese e zakonshme nga punë (I një alkoliku)

Abstinence (Mungese):

Shmagia totale e perdorimit te një substance te caktuar.

Addiction (Adiksion):

Një deshire e madhe e pantrollueshme për perdorimindorin e një substance ose droge ose alkoli. Vartesia ne këtë pikë eshte e tillë sa qe ndalimi eshte shumë i veshtire dhe shkakton reaksione fizike dhe mendore te renda.

Alcoholism (Alkolizem):

Nje semundje qe perfshin deshiren e madhe per te pire alkol dhe e pire e vazhdueshme, megjithe probelemt e perseritura qe lidhen me te si humbja e punes, pasja problem me ligjet. shenjat perfshijne deshirne e madhe per te pire, kontroll te dobesuar, vartesi fizike dhe shtim te tolerances

Amphetamine (Amfetamine):

Një substance stimuluese e sistemit nervor qendror qe rrit energjine dhe ule oreksin.

Barbiturates:

Janë subsubstanca sedative hipnotike(Seconal dhe nembutal) si dhe qetesuese (Valium,librium)

Breathalyzer:

Një pajisja qe mat lendet kimike ne frymen e një personi.Perdoret vecanerisht nga polica për te kontrollaur ngaresit e automjeteve për alkol.

Craving:

Një deshire shumë e madhe për alkol apo ndonjë droge tjeter.

Codependency (Bashkevartesi):

Një seri sjelljse te adaptimit te keq dhe te detyruara te mesuara nga anetaret e familjes për tembijetuar ne një mjedis te dhimbshem dhe steseues ng apikepmaj emociomnale. Këto sjellje percillen nga një brez ne tjetrin pavaresisht nese alkoli eshte apo jo i pranishem

Cirrhosis:

Një semundje kronike qe demton funksionet e melçise. Shaku kryesor eshte alkolizmi.

Hallucinogens:

Janë medikamente qe prekin perceptimin, ndjenjen, te menduarit, emocionet dhe ndergjegjen e një personi. Disa prej tyre janë natyror ndersa disa te tjere si LSD-ja janë sintetike

Alkaline Phosphatase

Një tharm i melçisë që shtohen kur kemi një gjëndje bllokuese të melçisë

Blood smear

Një proçedurë laboratorike për ekzaminimin e një pikë të vogël të gjaskut të shperndare mbi një mbështetëse prej qelqi.

Alcohol abuse (Abuzimi me alkolin):

Perdorimi i pijeve alkolike me teprice, ose ne raste individuale ose si një praktike e rregullt. Për disa individe femije ose gra shtatezana për shembull çdo perdorim alkoli mund te quhet nga pikepamja legale një abuzim ne vartesi te ligjeve gte vendit. Një abuzim I rëndë me alkolin mund te coje ne demtime fizike dhe vdekje

Alcohol (Alkol):

Eshte një leng pa ngjyre me një shije te forte djegese. Haset ne një seri pijesh si raki, vodke, xhin, whisky, vere, birre, likuor dhe pije te tjera te distiluara. Një nga substancat kryesore depresive qe prek sistemin nervor qendror.Efekti i tij eshte i ngjashem me një anestezik te pergjithshem.

Chemical dependency (Vartesi kimike):

Një nevoje fizike,psikologjike për një medikament ose substance ose jne lëndë kimike,pa te cile indviid to te ndjehej shumë I shqeteesuar.

Drink-driving:

Te ngaret e makines i pire

Habit-forming.

Qe krijon adiksion., te mesuarit

Heroin:

Një narkotik qe konsiderohet si droge e forte.Eshte një derivat i morfines dhe shumë adiktiv.

Hemp plant:

Bima e canabbais sativa

Injecting drug use (Perdorim me injeksion i droges):

Perdorimi me injektim i cili mund te jete intramuskular, subkutan dhe intravenoz,

Methadone maintenance (Mbajtje me metadon):

Një forme e terapise mbajtese ne te cilen metadoni perdoret për trajtimin e adiksionit nga heroina për një periudhë me te gjate mbas stadit te detoksikimit

Methadone (Metadon):

Një substance narkotike e ngjashme me morfinen por qe nuk mesosh aq shumë se morfina e perdoret për trajtimin e adiksionit.

Marijuahna:

Një droge e bute qe prodhohet nga gjethet e thata dhe nga lulet e bimes cannabis sativa. Eshte dorga e perdoror me tepër se çdo droge tjeter.

Narcolepsy:

Një çrregullim për gjumit për karakterizuar nga episode te papritura te pakontrollueshme te një gjumi te thelle

Painkiller:

Anaelgjezik.medikament kundra dhimbjes

Prohibition:

Ndalim. Ndalimi i prodhimit dhe shitjes se pijeve alkolike

Rehabilitation (Riaftesim):

Porces i cili vjen pas fazes fillestare te trajtimit dhe qe perfshin një seri menyrash veprimi perfshire terapine ne grup, prandalimin e rikthimit tek alkoli, grupet e ndihmes reciproke, trajnimin profesinal dhe pervojne ne punë.

Stimulants:

Janë medikamente qe rrisin ndjenjen e vemdnjes dhe aktivitetit fizik.Disa njerez e perdorin ato për t ekontrolluar peshen. Ose si kunderspeshe ndaj pergjumesise te shaktuar nga ilacet e gjumit, alkoili ose valiumi apo libriumi

Therapeutic community (Komunitet terapeutik):

Një mjedisme strukturen e vet ne te cilin jetojne individet qe perdorin substanca psikoakltive ne mënyrë qe te arrijne rehabilitimin. Këto verppje shpesh nen rregulla strikte dhe zakonisht adminsitrohen nga njerez te cilet janë sheruar nga vartesia

Substitutive therapy (Terapi zevendesuese): Shih “Maintenance therapy”

Vocational training (Trajnim profesional)

Tranquilizer:

Një medikament qe pakeson stresin ose tensionin por pa ulur qartesine mendore

Substance abuse:

Keqperdorimi i substancave si alkoli, drogat etj

Psychoactive substance (Substanca psikoaktive):

Janë ato substanca qe kur merren ngacmojne trurin.

Prevention (Parandalim):

Eshte një term qe i referohet te gjitha aktivteteve te organizuara ne një komunitet për te parandaluar perdorimin e dorges si dhe vonesat ose eleminimin e progrsit te perdorimit problemtik. Kjo gjithashtu nenkupton një aplikim ne kohen e duhur te mjeteve për te promovuar mireqenien mendore te indivdeve dhe te komunitetit, perfshire ofrimin e informacionit dhe edukimin.

Poppy:

Lulkuqe

Mutual-support group (Grupi i mbeshtetjes reciproke):

Me teper njihen si grupe qe ndihmojne veten. Eshte nje grup ne te cilin pjesemarresit mbeshtesin njeri tjetrin ne sherimin ose ruajten etij nga alkoli ose vartesi nga droga te tjera ose probelme ose nga efketete nje vartesie tjeter pa terapi profesionale. Shembuj te gtupeve te tilla jane alkolikstet anonime, narkotistet anonime etj.

Dual addiction:

Te mesuarit me dy droga

Drug (Droge):

Eshte një substasnce kimike qe prej natyres se saj prek strujturen ose funksionin e një individi. Gjithje e me tepr droges I referohen si dicka qe perban substanc apsikoaktive.

Cocain:

Eshte një stimulant qe prek sistemin nervor qendror. Vjen nga bima e coca. Perdoret si anestezik ose për kenaqesi.. Mund te behesh adiktiv.

Central nervous system depressants:

Janë droga qe quhen qetesues, ilace për gjume dhe ndonjehere edhe sedative. Alkoli futet ne këtë kategori

Alcoholemia:

Prania e alkolit ne gjak

Alcohlic beverage:

Pije alokolike

Advertising:

Reklame

Aftereffect:e

Efekti qe vjen aps marrjes se një droge apo pije alkolik

Abstinence oriented policies.

Politika qe orentohen nga mosprija e alkolit

Absolute alcohl:

Alkol i paster etilik

Alcohol dependence (Vartesia nga alkoli):

Shih fjalen “alcoholism”.

Alcohol-free:

Pa alkol

Afercare (Pas kujdes):

Kujdes për alkolistin pasi ai ka lene institucionin residencial

Alcoholic (Akolik):

Nje person me semundje kronike te alkolizmit

Alcoholuria:

Prania e alkolit ne urine.

Alpha-fetoprotein (Proteina e fetale alfa):

Një proteine qe prodhohet nga melçia e fetusit dhe qe mund te zbulohet ne gjakun e nenes më me saktesi midis javes se 16 dhe 18 te barres. Nivele te larta te saj mund ti kemi ne rastin e një difekti te tubit neural te quajtur spina bifida. Nivelet e ulta mund ti kemi gjate sindromit Down.

Anencephaly (Mungese e kokes):

Një difekt i ralle ku femija shfaqet me një tru te vogel ose pa tru fare dhe një kafke me keqformim.

Anterior position (Pozicion i perparshem):

Kur femija shikon pjesën e pasme te pelvisit te nenen kur ndodhet ne miter dhe gjate lindjes.

Apgar score (Rezultati i Apgari-it):

Testi i pare qe bejne shumica e te porsalindurve (një minute deri ne pese minuta pas lindjes). Ai vlereson pese tregues bazë te shendetit si frymemarrjen, pulsin, nivelin e aktivitetit, pergjigjen ndaj ngacmimeve dhe pamjen.

Baby blues (Depresion nga foshnja):

Një depresion qe mund te zgjase për disa jave pas lindjes, zakonisht eshte rezultat i lekundjeve dramatike hormonale dhe qetesise pas eksitimit nga procesi i lindjes. Shiko fjalen “postpartum depression”

Au pair (Ne çift):

Një e huaj qe jeton ne një familje për një vit dhe ne shkembim te një dhome dhe një pagese te vogel ndihmon ne kujdesjen e femijeve dhe puneve te shtepise.

Asthma(Azem):

Një çrregullim kronik i mushkrive dhe frymemarrjes. Graviteti i saj qe nga fishkellima e bute deri tek ngushtimi serioz i tubave bronkiale.

Artificial insemination (Inseminimi artificial):

Një procedure gjate te ciles mjeku përmes një tubi vendos direkt spermen ne mitren e gruas prane tubave te Fallopi-it. Kohet e fundit njihet edhe si inseminimi intrauterin (brënda mitres)

Areola (Zoneze, zonë e vogel):

Zona e erret ne gji qe rrethon thithken, e cila gjate barres mund te zgjerohet dhe te erresohet edhe më tepër.

Apgar score (Rezultati i Apgari-it):

Testi i pare qe bejne shumica e te porsalindurve (një minute deri ne pese minuta pas lindjes). Ai vlereson pese tregues bazë te shendetit si frymemarrjen, pulsin, nivelin e aktivitetit, pergjigjen ndaj ngacmimeve dhe pamjen.

Bag of water (Qesja e ujrave):

Qese e mbushur me leng amniotik ne te cilin rritet fetusi Ajo mund te çahet ne mënyrë natyrore kur fillon procesi i lindjes ose mund te çahet qellimisht për te shpejtuar procesin e lindjes.

Basal body temperature ( Temperatura bazale e trupit):

Temperatura e trupit menjehere pas zgjimit ne mengjes. Kjo temperature gjate ovulavionit (pjekjes dhe çarjes se vezes) rritet me gjysem grade, gje qe eshte edhe një nga menyrat qe grate percaktojne se kur janë fertile (pjellore).

Birthing room (Dhome lindjeje):

Një vënd i caktuar dhe i pajisur për grate qe te lindin. Disa janë ne spitale, te tjera mund te jene te institucione krejt me vete.

Bloody show (Shfaqje e gjakte ):

Rrjedhje e një mukusi shpesh me ngjyre te kuqe nga gjaku, qe shfaqet ndersa eshte duke e afruar procesi i lindjes. Ndonjehere i referohet ndonjë hemoragjie te lehte dhe ndonjehere tejter përdoret për te nekuptuar atë tape mukoze qe zhvedoset nga nga vendi i saj kur qafa e mitres fillon te zgjerohet.

Bonding (Lidhje):

Procesi i « renies ne dashuri » me te porsalindurin.

Brachial palsy (Paralize brakiale):

Demtim gjate lindjes i nervave qe inervojne krahun dhe doren.

Breech position (Pozicioni podalik):

Kur prapanica apo kembet e femijes shikojne qafen e mitres ne kohen e procesit te lindjes. Tre deri ne kater perqind e femijeve qe kanë mbushur muajte e plote ne bark vendosen ne këtë pozicion.

Breastmilk substitute (Zëvëndësues i qumështit të gjirit)

Një formulë ose qumësht që jepet në vend ose si shtesë e qumështit të gjirit.

Breast pump (Pompe gjiri):

Një pajisje qe nxjerr qumeshtin nga gjiri i nenes ne mënyrë qe ajo te mund te ushqeje femijen me anë te një shisheje. Pompat shkojne nga ato te lirat manuale deri tek ato te industrializuara qe mund te thithin te dy gjinjte menjehere brënda pak minutave.

Braxton Hicks contractions (Tkurrjet e Braxton Hicks-it):

Tkurrje te çrregullata qe fillojne rreth muajit te tete dhe qe pergatisin mitren për procesin e lindjes. Mund te jene te padhimbshme por te shpeshta. Braxton Kiks eshte emri i doktorit anglez qe i ka pershkruar për herë te pare ne vitn 1872.

Bradycardia (Bradikardi):

Rrahje zemre e ngadalesuar, zakonisht me pak se 60 ne minute.

Birth canal ( Kanali i lindjes):

Eshte ai kanal qe perbehet nga qafa e mitres, vagina dhe vulva ne te cilin femija kalon gjate lindjes.

Blastocyst ( Blastocit):

Veza e fertilizuar qe ndahet me shpejtesi kur futet ne miter.

Bed rest:

Regjim shtrati

Caput (Kaput):

Një edeme e rëndë e indeve te buta te kokes qe zhvillohet kur femija kalon neper kanalin e lindjes.

Cerclage (Serklazh):

Qepje qe i bëhet një qafe te dobet mitre ( e quajtur edhe qafe jo kompetente) për te ndimuar barren qe te mbushi moshen e saj te plote. Eshte shumë e sukseshme për te ndaluar ndonjë abort apo lindje te parakoheshme nese kryhet heret gjate barres, rreth javes 18-20.. Fjala vjen nga frengjishtja dhe do te thote qe ta rrethosh dicka me një unaze apo me një fije apo një ligature.

Cervical cap ( Kapak i qafes):

Një pajisje për kontrollin e lindjeve ( e ngjashme me diafragmen por me e vogel) qe vendoset ne qafen e mitres se nje gruaje për te ndaluar futjen e spermes. Duhet te vendoset nga një mjek ose infermiere dhe te kontrollohet çdo vit nese eshte ne rregull.

Cervical dysplasia ( Displazi e qafes se mitres):

Rritja jashtë normes e qelizave te qafes se mitres, zakonisht pa shkaktuar ndonjë simptome dhe qe lidhet me semundje te transmetuar me rruge seksuale te shkaktuar nga papilomavirusi. Rastet e lehta te kesaj sherohet vetevetiu, ndersa ato me te rendat kerkojne nderhyrje kirurgjikale.

Cervical incompetence (Inkompetence e qafes se mitres):

Një gjëndje ne te cilen qafa e mitres, nen presionin e mitres ne rritje hapet perpara se barra te këtë arritur moshen e saj te plote. Kjo gjëndje mund te shkaktoje deshtim ne tremujorin e dyte ose një lindje te parakoheshme ne tremujorin e trete, por ajo mund te trajtohet me anë te një perforcimi kirurgjikal te muskujve te qafes se mitres ( qe quhet serklazh)

Cervical mucus (Mukusi i qafes se mitres):

Rrjedhje vaginale e cila ndryshon konsistencen ne vartesi te cilit menstrual te gruas dhe qe i ngjan te bardhes se vezes gjate ovulacionit. Shumë gra e kontrollojne atë bashke me temperaturen bazale te trupit për te pare se kur mund te mbeten me barre.

Chicken pox (Varicela ose lia e dhenve):

Një semundje e bute shumë ngjitese virusale qe shaktohet nga herpes varicella zoster virus dhe qe karakterizohet nga fllucka te mbushura me leng ne fytyre dhe ne trup qe kruhen dhe qe mund te çojne ne komplikacione nese ato infektohen. Ekziston një vaksinë.

Abduct

Platelets

Te largosh nje pjese te trupi psh krahun tutje linjes se mesit

Acarus

Nje grup parazitesh qe perfshijne qe shkaktojne semundje lekure e njohur si zgjebja

Acetabulum

Gropeze ne forme filxhani ne legen ku pushon koka e femurit, pra e kockes se kofshes

Abdomen

Barku

Abortifacient

Eshte nje medikament qe shkakton abort artificial

Abruptio placenta (Shkeputje placentes)

Hemoragji placentale pas javes se 24 te barres e cila mund te rezultoje me shkeputje te pjesshme ose te plote te placentes nga muri i mitres

Abscess (Abses)

Nje grumbullim i lokalizuar i qelbit

Achromia (Akromi)

Mungese e ngjyres, depigmentim

Hospice-Streheze, azil

Eshte nje qender specifike per pacientet terminale, ku ata marrin trajtim (qe njihet si kujdesi paliativ), qe i ndihmon te lehtesojne dhimbjen dhe simptomat e tjera qe shkaktojne shqetesime.

Sympton-Simptome, shenje e nje semundjeje

Syndrom-Sindrome, teresi shenjash

Anencephaly (Mungese e kokes):

Një difekt i ralle ku femija shfaqet me një tru te vogel ose pa tru fare dhe një kafke me keqformim.

Bag of water (Qesja e ujrave):

Qese e mbushur me leng amniotik ne te cilin rritet fetusi Ajo mund te çahet ne mënyrë natyrore kur fillon procesi i lindjes ose mund te çahet qellimisht për te shpejtuar procesin e lindjes.

Basal body temperature ( Temperatura bazale e trupit):

Temperatura e trupit menjehere pas zgjimit ne mengjes. Kjo temperature gjate ovulavionit (pjekjes dhe çarjes se vezes) rritet me gjysem grade, gje qe eshte edhe një nga menyrat qe grate percaktojne se kur janë fertile (pjellore).

Birth canal ( Kanali i lindjes):

Eshte ai kanal qe perbehet nga qafa e mitres, vagina dhe vulva ne te cilin femija kalon gjate lindjes

Birthing room (Dhome lindjeje):

Një vënd i caktuar dhe i pajisur për grate qe te lindin. Disa janë ne spitale, te tjera mund te jene te institucione krejt me vete.

Breech position (Pozicioni podalik):

Kur prapanica apo kembet e femijes shikojne qafen e mitres ne kohen e procesit te lindjes. Tre deri ne kater perqind e femijeve qe kanë mbushur muajte e plote ne bark vendosen ne këtë pozicion.

Candidiasis (Kandidaza):

Një infeksion mikotik (kerpudhor) shpesh i gojes ose ne zonën e pelenave.

Celiac sprue (spruja celiake, e barkut):

Një intolerance ushqimore e trasheguar qe karakterizohet nga ndjeshmeria ndaj glutenit, një proteine qe gjendet ne grure, theker, tershere dhe qiqer.

Cephalohematoma (Cefalohematome):

Një zonë hemorragjie nen një prej kockave te kokes qe duket si diçka e ngritur.

Cerclage (Serklazh):

Qepje qe i bëhet një qafe te dobet mitre ( e quajtur edhe qafe jo kompetente) për te ndimuar barren qe te mbushi moshen e saj te plote. Eshte shumë e sukseshme për te ndaluar ndonjë abort apo lindje te parakoheshme nese kryhet heret gjate barres, rreth javes 18-20.. Fjala vjen nga frengjishtja dhe do te thote qe ta rrethosh dicka me një unaze apo me një fije apo një ligature.

Cervical dysplasia ( Displazi e qafes se mitres):

Rritja jashtë normes e qelizave te qafes se mitres, zakonisht pa shkaktuar ndonjë simptome dhe qe lidhet me semundje te transmetuar me rruge seksuale te shkaktuar nga papilomavirusi. Rastet e lehta te kesaj sherohet vetevetiu, ndersa ato me te rendat kerkojne nderhyrje kirurgjikale.

Cervical incompetence (Inkompetence e qafes se mitres):

Një gjëndje ne te cilen qafa e mitres, nen presionin e mitres ne rritje hapet perpara se barra te këtë arritur moshen e saj te plote. Kjo gjëndje mund te shkaktoje deshtim ne tremujorin e dyte ose një lindje te parakoheshme ne tremujorin e trete, por ajo mund te trajtohet me anë te një perforcimi kirurgjikal te muskujve te qafes se mitres ( qe quhet serklazh)

Cervicitis (Cervicit):

Inflamacion i qafes se mitres qe mund te shkaktohet ose nga bakteriet dhe viruset ose nga irritimi i qafes se mitres ose gjate lindjes ose pas nderhyrjeve kirugjikale.

Cervix (Qafe e mitres):

Pjesa e ngushte e poshtme e mitres.

Circumsision (Synet) :

Heqja kirurgjikale e mbuleses prej lekure qe mvesh koken e penisit

Cognitive development ( Zhvillimi njohes):

Zhvillimi i trurit dhe funksioneve te tija, perfshire perceptimin, kujtesen dhe dijet.

Cone biopsy ( Biopsi konike):

Një pjesë indi ne forme koni qe hiqet nga qafa e mitres për ta kontrolluar për pranine e qelizave kanceroze.

Congenital health problems ( Probleme te lindura te zemres):

Mund te perfshijne difekte septale ventrikulare ( një vrime ne spetum) ose një transpozim te eneve te medha te gjakut, ku arteria pulmonare dhe aorta janë te transpozuara . Mund te korrigjohet me nderhyrje kirurgjikale menjehere pas lindjes me një shkalle te madhe suksesi.

Diaper: Pelena

Depo-Provera: Një forme e kontrollit te lindjeve .

Depo-Provera kerkon injektime dozash te larta te progestines një herë ne dy ose tre muaj. Progestina ndalon prodhimin nga organizmi te progesteronit dhe estrogjenit, qe janë hormone esenciale për fertilitetin.

Diaphragm (Diafragem):

Muskuj te medhenj qe ndajne kraharorin nga barku.

Displaced child syndrome (Sindroma e femijes se zhvendosur):

Kur një femije ndjehet xhelos pas lindjes se një vellai apo motre

Down syndrome (Sindromi Down):

Çrregullimi me i zakonshem kromozomial. Ai shkakton vonesa mendore te lehta deri ne te renda si dhe probleme te tjera fizike si difekte te zemres.

Due date (Data e duhur):

Date e vendosur nga doktori ose mamia dhe qe bazohet ne diten e pare te menstruacionit te fundit te gruas, kur pritet qe te lindi femija. Por meqe caktimi i dates nuk eshte një shkence ekzakte, termi me i pershatshem mjekesor ne këtë rast do te ishte data e duhur e pritshme (Expected due date)

DPT-

Vaksinë për parandalimin e difterisë, kolles së mirë dhe tetanozit. Për një mbrojtje të plotë nga këto sëmundje femija ka nevojë për vaksinimin bazë me tre injeksione 2 muajsh, 4 muajsh, 6 muajsh dhe tre rivaksinime 24 muajsh, 6 vjeç, 15 vjeç.

DTaP vaccine(Vaksina DTaP):

Një vaksinë qe te mbron kunder difterise, tetanozit, dhe kolles se mire. Jepet me një seri injeksionesh duke filluar nga muaji i dyte. DTaP eshte një version me i ri i vaksines DTP dhe ka me pak mundesi për efekte anesore.

Ejakulate (Derdhia):

Lengu qe del nga penisi dhe qe permban spermen.

Embryo biopsy (Biopsi e embrionit):

Një test eksperimetal për difekte gjenetike te bera ne embrion perpara implantimit te tij duke perdorur fertilizimin ne laborator (in vitro)

Encephalitis ( Encefalit):

Një inflamacion i trurit, me shpesh i shkaktuar nga virusi i herspesit ,por ndonjehere edhe prej lise se dhenve, shytave dhe fruthit. Njerezit me raste te lehta sherohen brenda tre javeve ndersa raste e renda janë te ralla por mund te lene pasoja dhe te çojne deri ne vdekje.

Embryo transfer (Tranferim i embrionit):

Një teknollogji riprodhuese gjate se ciles një veze e fertilizuar futet ne mitren e nje gruaje për ta lene atë shtatezane.

Endoscope (Endoscope):

Një instrument qe perdoret për te ekzaminuar trupin nga brënda.

Epilepsi (Semundje e tokes):

Një çrregullim i sistemit nervor, zakonisht i karakterizuar nga kriza dridhese. Rreth 85% e njerezve me semundje toke e kontrollojne veten me anë te medikamenteve.

Episiotomy (Epiziotomi):

Një prerje ne perineum (zona midis vagines dhe anusit) për te zgjeruar hapjen vaginale dhe për te parandaluar shqyerjen gjate lindjes.

Erythema infectiosum (Eritheme infektive):

Një infeksion i lehte qe karakterizohet nga një temperature dhe skuqje e lehte ne faqe.

Failure to thirve (Mos-zhvillim):

Rritje dhe zhvillim i ngadalte i bebit, i karakterizuar nga mos shtimi ne peshe, zhvillim i vonuar, mos deshire per te reaguar, dhe probleme gatrointestinale. Kjo eshte pothuajse gjithmone rezultat i ushqyerjes jo te duhur qofte nga lenia pas dore ashtu dhe nga semundja.

Fetal distress (Gjendje e veshtire fetale):

Kur mendohet se jeta e fetusit eshte ne rrezik, me shpesh nga qe ka shume pak oksigjen. Shenjat e kesaj veshtiresie si rrahje e ngadalte e zemres ose mungesa e levizjeve fetale kerkojne lindje te menjehershme te femijes.

Fetal monitoring (Monitorimi fetal):

Pergjimi i te rrahurave te zemres se fetusit dhe i tkurrjeve te mitres se nenes gjate procesit te lindjes.

Fetal maternal exhange ( Shkembim midis fetusit dhe nenes): Kalimi i oksigjenit dhe i lendeve ushqimore nga nena tek fetusi dhe kalimi i mbeturinave nga fetusi tek nena.

Fine motor skill (Aftesi levizese te imta):

Kontroll muskulor qe duhet per te bere levizje te sakta apo te imta si per shembull per te shtypur nje buton etj.

Fontanela (Fontanel):

Ajo pjese e bute ne koken e te porsalindurit qe lejon fleksibilitet gjate lindjes ne mënyrë qe koka te kaloje kanalin e lindjes. Kur mbushen dy vjeç, fontanela eshte forcuar plotesisht.

Forceps delivery (Lindja me forceps):

Eshte ajo lindje qe bëhet me një instrument te quajtur forceps.

Forskin (Lafsha):

Ajo pjese e lekures se penisit qe mbulon koken e tij. Ajo hiqet kur femija behet synet.

Formula ( Formule):

Nje alternative per qumeshtin e nenes., zakonish ka si baze qumeshtin por mund te kete edhe sojen.

Galactosemia (Galaktozhemi):

Një çrregullim i trasheguar ku foshnja nuk eshte ne gjëndje te metabolizoje galaktozen, sheqerin e qumeshtit.

Gestational diabetes mellitus (Diabet gjate barres):

Pra semundje e diabetit qe zhvillohet gjate barres. Mund te trajtohet dhe zakonisht zhduket pas barres.

Gravida (Me barre):

Termi mjekesor për një grua shtatezane.

Gross motor skills (Aftesi levizese te medha):

Levizje qe perdorin muskujt e medhenj te kraheve, kembeve dhe trupit ne rastin e vrapimit apo kercimit.

Guardian (Kujdestar):

Një i rritur te cilit i eshte dhene pergjegjesia legale për një te mitur ne vend te prinderve biologjike

Hepatitis B vaccine (Vaksina e Hepatit B):

Vaksinë kunder hepatit B ketij virusi qe prek ne radhe te pare melçine. Janë tre injeksione qe behen midis lindjes dhe javes se dyte, ne 2 muaj dhe 6 muaj. Mund te shkaktoje irritim, temperature te lehte, dhimbje koke dhe dhimbje ne vendin e injektimit.

High-risk babies (Foshnja me rrezik te larte):

Janë ato foshnje qe kanë mundesi me te madhe për te vdekur ose zhvilluar një semundje gjate muajve te pare te jetes. Tek ta futen foshnjet me nena te infektuara me HIV ose ato qe kanë vartesi nga droga ose alkoli.

High-risk pregnancy (Barre me rrezik te larte):

Një barre me rrezik me te larte për te zhvilluar nderlikime sesa normalja. Te tilla barra perfshijne ato me me teper se një fetus ose ato me papajtueshmerine Rhesus dhe kur nena ka probleme me mbajtjen e femijes ne bark, lindjen e parakohshme ose placenta previa.

Hormone (Hormon):

Një sekrecion kimik si estrogjeni apo progesteroni qe organizmi prodhon për te stimuluar ose ngadalesuar funksionet e ndryshme te tij. Niveli i disa hormoneve rritet 10 herë gjate barres.

Hot line (Linje e nxehte):

Një numer telefoni qe ofron akses direkt ndaj një kompanie ose agjensie për informacion, keshilla etj.

Human chorionic gonadotropin (Gonadotropina humane korionike):

Një hormon i prodhuar nga placenta gjate barres qe shkakton çlirimin e estrogjenit dhe progesteronit. Pasi nxirret me urinen ai sherben edhe si një test për te zbuluar barren.

Human growth hormone (Hormoni human i rritjes):

Hormoni qe rregullon rritjen.

Hypotonic (Hipotonic):

Thuhet për femijet me rezistence shumë te vogel ndaj levizjeve pasive.

Immune system (Sistemi imunitar):.

Nje sistem kompleks qelizash, organesh dhe indesh i organizmit pergjegjes per luftimin e semundjeve. Funksioni i tij primar eshte identifikimi i substancave te huaja ne organizem (bakterie, viruse, mykra ose parazite) dhe te zhvilloje mbrojtje ndaj tyre. Kjo mbrojtje njihet me emrin pergjigja imune. Ajo perfshin prodhimin e molekulave te proteinave te quajtura kundertrupa per te eleminuar mikororganizmat e huaja qe pushtojne organizmin.

In loco parentis (Ne vënd te prinderve):

I referohet te drejtave dhe detyrave te kujdestarit ose një organizate.

Incompetent cervix (Qafe mitre jo kompetente):

Kur muskujt e qafes se mitres janë tepër te dobet për te mbajtur bebin gjate barres. Mund te vendoset një kapese ne hapjen e qafes për ta mbajtur atë . Shiko edhe fjalen ‘cerclage”

In utero surgery (Kirurgji ne miter):

Kirurgji qe bëhet ne miter për te korrigjuar një anomali te fetusit.

Incubator (Inkubator):

Një aparat ne forme kutie ne te cilin vendosen bebet premature për tu mbajtur ne temperature konstante dhe te pershatshme.

Intracytoplasmic sperm injection (Injektim i spermes brënda citoplazmes):

Një teknike e fertilizimit, e ngjashme me fertilizimin ne laborator. Një spermatozoit i vetem futet ne një veze duke çuar keshtu ne një embrion i cili transplantohet ne miter.

Intrauterine growth retardation (Vonese e rritjes brenda mitres):

Rritje e ngadalte e fetusit ne miter duke çuar ndoshta ne një peshe te ulet te bebit

Isolette: Një lloj inkubatori.

Iregular periods (Perioda te parregullta):

Cikle menstruale qe ndryshojne me teper se disa dite nga muaji ne muaj. Shumica e cikleve menstruale janë rreth kater jave te gjate me një diapazon normal nga 24-35 dite.

Kidney and urological disorders (Çrregullime te veshkave edhe urollogjike):

Janë çrregullime te sistemit qe filtron lendet e panevojshme dhe prodhon urine. Ata mund te shkojne nga infeksione te traktit urinar deri ne semundje me te renda si bllokimi renal.

Kyphosis (Kifoze):

Një perkulje e forte e shtylles kurrizore qe formon një gunge ne kurriz.

Labor/delivery/recovery room (Dhoma e procesit te lindjen, e lindjes dhe e sherimit):

Një dhome qe sherben për te akomoduar një grua gjate lindjes dhe për rimarrjes e vetes.

Lactation. (Laktacion):

Prodhimi i qumeshtit qe zakonisht fillon midis dites se dyte dhe te shtate pas lindjes.

Lamaze

Kur shikoni një grua ne lindje e siper duke shfryre me dhembe te shtrenguar ajo eshte duke praktikuar pikerisht metoden Lamaze. Sot kjo metode eshte me teper se vetem nje respiracion. Ajo e kombinon respiracionin me rilaksimin. E ka marre emrin nga një pioner i saj francezi Dr. Ferdinand Lamaze

Lactose intolerance (Intolerance ndaj laktozes):

Nje çrregullim i sistemit tretes gjate te cilit organizmi ka veshtiresi për tretjen e produkteve te bylmetit, perfshire qumeshtin e lopes, gjalpin, dhe akulloren. Njerezit qe nuk e tolerojne laktozen pas ngrenies se saj kanë dhimbje dhe te prera nga produktet e bylmetit.

Landau's reflex (Refleksi i Landaut):

Kur shtrihet me fytyren nga poshte një femije 3-12 muajsh do te perkule kurrizin e tij për te ngritur koken.

Lay midwife (Mami laike, popullore):

Një mami qe ka një pervoje ne lindje por qe mungon trajnimi mjekesor. Vetem pak shtete i lejone ato te punoje dhe atehere vetem ne lindje shtepi.

Lead poisoning (Helmim nga plumbi):

Kur plumbi qe del nga renia e bojes se vjeter prej mureve kalon ne traktin tretes dhe sjell demtime. Ne doza te larta, plumbi shkakton demtim te rëndë te trurit .Ne doza te vogla mund te ngadalesoje rritjen e femijes, te shkaktoje veshtiresi ne te mesuar dhe te demtoje veshkat.

Lordosis (Lordoze):

Perkulje e forte e pjesës se poshtme te shtylles kurrizore.

Lumbar puncture (Çpimi lumbar me gjilpere):

Një procedure gjate se ciles lengu i shtylles kurrizore terhiqet nga kollona kurizore për tu kontrolluar nese ka semundje, perfshire meningjitin.

Lupus(Lupusi):

Një semundje autoimune gjate se ciles organizmi sulmon indet e veta.

Luteinizing hormone (Hormoni luteinizues):

Një hormon qe prodhohet nga gjendra pituitare për te stimuluar hormone te tjera te sistemit riprodhues.

Magnesium sulfate (Sulfati i magneziumit):

Një grup medikamentesh te quajtur tokolitike qe perdoren për te parandaluar lindjen e parakohshme.

Marazem (Marasmus): Nje tip kequshqyerjeje proteino-energjetike per shkak te mungeses se kalorive dhe te proteinave ne dieten e femijes. Nje femije me marazmus mund te duket si nje femije kocke e lekure.

Nje tip kequshqyerjeje proteino-energjetike per shkak te mungeses se kalorive dhe te proteinave ne dieten e femijes. Nje femije me marazmus mund te duket si nje femije kocke e lekure.

Mastitis (Mastit):

Një infeksion i rrugeve te qumeshtit ne gji. Me zakonisht ndodh midis 10-28 dite pas lindjes. Simptomat perfshijne fryrje, dhimbje, skuqje dhe temperature. Trajtohet me antibiotike.

Maternity leave (Leja e lindjes):

Leje qe i jepet gruas për lindjen e femijes

Affinity (Lidhje, marrëdhënie) :

Një masë e fuqisë lidhëse midis një determinanti antigjenik (epitopi) dhe një vendi ku lidhet antikorpi.

Agglutination (Aglutinim):

Agregimi i antigjenit nga antikorpet .Aglutinimi mund të shihet tek ruazat e kuqe të gjakut si dhe në bakteriet dhe kokërizat inerte të veshura me antigjen.

Antigenic shift :

Kalimi i një shtami të virusit të gripit A nga një specie tek njerëzit, për shembull nga pula tek njeriu. Kjo ndodh nga shkëmbimi i materialit gjenetik midis dy shtameve. Në këtë rast ndryshimi është i fuqishëm dhe virusi që lind zakonisht pritet të jetë shumë infektues dhe patogjenik dhe normalisht shkakton një pandemi.

Attenuated vaccine (Vaksine e zbutur, e dobësuar):

Një vaksinë në të cilën virusi dobësohet përmes proçeseve kimike ose fizike, në mënyrë që të prodhojë vetëm një përgjigje imunitare, por pa shkaktuar efekte të rënda të sëmundjes.

Biosafety :

Siguria nga ekspozimi ndaj agjenteve infektive 4 nilvele të bio-sigurisë janë: • Niveli1 – Ky nivel zbatohet për agjente që zakonisht nuk shkaktojnë sëmundje tek njerezit. • Niveli 2 -- Ky nivel është i pershtatshem për agjente që mund të shkaktojnë sëmundje tek njerëzit, por që potenciali i tyre për transmetim është i kufizuar. Niveli 3 – Ky nivel vlen për agjente që mund të transmetohen me rruge respiratore, të cilët mund të shkaktojnë infeksion serioz.. • Niveli 4 – Ky nivel përdoret për diagnozen e agjenteve ekzotike që paraqesin një risk të larte për semundje kerecenuese për jetën, të cilet mund të transmetohen me rruge ajrore dhe për të cilat nuk ka vaksinë apo terapi.

Biotechnology:

1.Përdorimi i organizmave të gjalla ose produkteve të tyre për të prodhuar apo modifikuar një substance. Këto përfshijnë teknikat e rikombinimit të AND-se (Inxhinjeria gjenetike) 2. Zbatimi industrial i rezultateve të një pune kërkimore biologjike, veçanërisht në fusha si rikombinimi AND-se apo prodhimi i hormoneve apo enzimave sintetike, duke kombinuar materialet gjenetike nga specie të ndryshme.

Bird flu :Shih “Avian influenza”

Booster shots (Doza përforcuese):

Janë dozat shtësë të një vaksine që nevojiten përiodikisht për të përforcuar sistemin imun. Për shëmbull për vaksinën e tetanozit dhe difterisë të cila rekomandohet për të rriturit çdo dhjetë vjet.

Centers for Disease Control and Prevention (CDC).

Është një prej 13 komponenteve të mëdhënj veprues të Departamentit të Shërbimeve të Shëndetit dhe Njeriut , e cila është agjenensia kryesore e qeverisë se SHBA-se për mbrojtjen e shëndetit dhe sigurinë për të gjithë amerikanet dhe për ofrimin e shërbimeve esenciale për njerëzit. Që kur u themelua në vitin 1946, me qëllim kontrollin e malaries, ajo ndodhet në linjën e parë të përpjekjeve të shëndetit publik për të parandaluar dhe kontrolluar sëmundjet infektive dhe ato kronike, demtimet, rreziqet në vendin e punës, paaftësitë dhe kërcënimet nga ndotja e mjedisit. Sot qenda njihet për punet e saj kërkimore dhe për orientimin e saj drejt veprimeve.

Combination vaccine (Vaksine e kombinuar):

Dy ose më tepër vaksina që jepen menjëherë për të pakesuar numrin e injeksioneve. Për shëmbull vaksina e MMR-se (fruth, shyta dhe rubeolë).

Conjugate vaccine (Vaksinë me konjugim):

Bashkimi i dy përbërsave, zakonisht e një proteine dhe një polisaharidi, për të rritur efektivitetin e vaksinës.

Counterfeit:

Falcifikim i një medikamenti

Cross resistance (Rezistence e kryqezuar):

Një fenomen gjatë të cilit mikrobi që ka fituar rezistencë ndaj një medikamenti, përmes ekspozimit direkt me të , rezulton të këtë gjithashtu rezistencë edhe ndaj një apo më shumë medikamenteve të tjerë me të cilët ai nuk ka pasur kontakt. Kjo lind sepse mekanizmi biologjik i rezistencës ndaj disa medikamenteve është i njëjtë dhe lind nga mutacionet gjenetike identike.

Droplets:

Stërkalat nga tështitja, kollitja apo të folurit, me anë të cilave virusi i gripit mund të kalojë nga njeriu tek njeriu.

Early warning system:

Ne survejancen e semundjeve eshte nje procedure specifike per zbulimin sa me shpejt qe te jete e mundur i nje shmangie te nje fenomeni nga frekuenca e zakonshme e tij.

Droppings:

Glasat, të cilat janë shumë infektuese pasi përmbajnë sasi shumë të mëdha të virusit te gripit të shpendëve .

Enzyme-linked immunosorbent assay ( ELISA):

Një metodë diagnostikuese që në bazë të saj ka një enzimë, dhe që përdoret për diagnostikimin e pranisë së kundërtrupave në gjak. Testi konsiston në një enzime që lidhet me një kundertrup dhe nje substrakt me ngjyre përdoret për të matur aktivitetin e enzimës se lidhur dhe si pasojë edhe sasinë e kundertrupit të lidhur.

Enzyme:

Një proteine qelizore forma e të cilës lejon mbajtjen pranë njëra tjetres të disa molekulave të tjera. Në këtë mënyrë enzimat janë të afta të induktojnë reaksione kimike në substanca të tjera me një shpenzim të vogël të energjisë dhe pa ndryshuar vetë. Në thelb enzimat veprojnë si katalizatorë.

European Centre for Disease Prevention and Control:

Është një agjensi e re e BE-se që u krijua për të ndihmuar mbrojtjen e Evropës nga sëmundje infektive si gripi, SARS dhe HIV/AIDS. Ajo ka filluar punë në 1 mars 2005

Fluorescent antibody:

Një antikorp i cili është lidhur me një ngjyrues fluoreshent dhe që përdoret me një mikroskop me fluoreshencë për të zbuluar antigjene në qeliza, inde ose mikro-organizma.

Hemaglutinin:

Bëhet fjalë për një lëndë sipërfaqësore të virusit të gripit. Me ndihmën e aglutininës virusi njeh qelizat e sistemit respirator . Ajo ka vetinë që të lidhet tek këto qeliza përmes një reaksioni me receptorët e qelizës. Membrana qelizore e qelizës strehuese e rrethon virusin dhe e fut brënda në qelizë. Me t’u futur në qelizë, virusi shfrytëzon organelat e qelizës për t’u shumuar. Viruset e rinj të sapokrijuar me ndihmën e një tjetër substance sipërfaqësore, neuraminidazës , nxirren prej qelizës strehuese për të shkuar në qeliza të tjera. Ndërsa viruset e gripit B dhe C kanë vetëm një lloj aglutinine dhe një lloj neuroaminidaze, viruset e gripit A kanë deri në 15 aglutinina dhe 9 neurominidaza . Sipas kombinimeve përkatëse të këtyre të dy substancave sipërfaqësore të virusit A kemi edhe ndarjen në nënlloje të virusit A, për shembull H1N1

H5N1 virus:

Është virusi i gripit që po haset kryesisht tek shpendët. Në fillim ai është izoluar tek shpendët në Afrikën së Jugut në vitin 1961. Ky virus si të gjitha viruset e shpendëve qarkullon në shpendet anembanë botës dhe është shumë ngjitës dhe vdekjeprurës .

Glycopotein:

Një proteinë e konjuguar në të cilën grupi jo-proteinik është një karbohidrat. Janë substanca imunogjene, pra që nxisin imunitetin. Tek virusi i gripit janë hemaglutininat dhe neuraminidazat.

Immunoglobin:

Një klasë e proteinave të njohura edhe si antikorpe, të prodhuara nga qelizat B të sistemit imun ne pergjigje të një antigjeni specifik. Ka pesë klasa të tyre që janë IgA, IgD, IgE, IgG dhe IgM.

Immunological memory:

Aftësia e organizmit për të mbrojtur veten ndaj agjenteve specifike invadues si bakterie, toksina, viruse ose inde të huaja quhet imunitet. Por thuhet se imuniteti ka një kujtesë për shumë prej agjentëve invadues që ka ndeshur më parë , sepse një takim i dytë me të njejtin agjent shkakton një përgjigje të shpejtë dhe të fortë. Kjo quhet kujtesa imunologike, e cila bën që një person të jetë imun ndaj një agjenti të caktuar.

Inactive vaccine (Vaksine inaktive):

Një vaksinë e prodhuar nga viruse dhe bakterie që janë ngordhur përmes proceseve fizike ose kimike. Keta mikro-organizma të ngordhur nuk mund të shkaktojnë sëmundje.

Influenza (Grip):

Një infeksion viral tejet akut i shkaktuar nga virusi i gripit A (epidemi dhe pandemi), B ose C (shpërthime sporadike tek fëmijët dhe tek rriturit e rinj) përmes traktit resiprator. Karakterizohet nga të dridhura, temperaturë , dhimbje gryke, dhimbje koke, këputje, dhimbje muskulare, rrjedhje hundësh. Për herë të parë virusi është izoluar në vitin 1933.

Influenza pandemic:

Një shpërthim global i sëmundjes që haset kur një shtam i ri i virusit A të gripit shfaqet ose del në një popullatë njerëzore, që shkakon sëmundje serioze dhe që përhapet lehtësisht nga një person në tjetrin. Pandemitë janë të ndryshme nga shpërthimet stinore ose epidemitë e gripit. Shpërthimet stinore shkaktohen nga nënlloje të virusit të gripit tashmë ekzistuese në popullatë, ndërsa shpërthimet pandemike shkaktohen nga nënlloje që nuk kanë qakulluar kurrë më parë mes njerëzve ose që nuk kanë qarkulluiar për një kohë të gjatë.

Influenza Type A:

Viruset e gripit të llojit A mund të infektojnë njerëzit, shpendët, zogjtë, derrat, kuajt, fokat, balenat dhe kafshë të tjera, por shpendët janë rezervuari natyror për këta viruse. Viruset e gripit A ndahen në nënlloje bazuar në proteinat në sipërfaqe të virusit. Proteinat quhen hemaglutinina dhe neuraminidiza. Ka 15 nënlloje të hemaglutininave dhe 9 nënlloje të neuramonidazave. Janë të mundur shumë kombinime të hemaglutininave dhe neuraminidazave. Vetëm disa nënlloje të virusit A janë akktualisht në qarkullim e përgjithshëm . ( H1N1, H1N2, H3N2). Nënlloje të tjera gjenden zakonisht në lloje të tjera kafshësh . Për shëmbull viruset H7N7 , H3N8 shkaktojnë sëmundje tek kuajt ose H5N1 tek shpendët. Nënllojet e virusit të gripit A emërtohen sipas proteinave të tyre sipërfaqësore të hemaglutininës dhe neuraminidazës. Për shembull virusi “H7N2 do të thotë se ky virus është një nënlloj i virusit A me një proteinë HA 7 dhe NA 2.

Influenza Type B:

Normalisht viruset e gripit B gjenden vetëm tek njerëzit. Ndryshe nga viruset A të gripit , këto viruse nuk klasifikohen sipas nënllojit . Megjithëse viruset e gripit B mund të shkaktojnë epidemi tek njerëzit, ato nuk kanë shkaktuar pandemi.

Influenza Type C:

Viruset e gripit C shkaktojnë sëmundje të lehtë tek njerëzit dhe nuk shkaktojnë epidemi ose pandemi. Këta viruse nuk klasifikohen sipas nënllojit .

Interpandemic period (Periudha ndërpandemike)

Faza 1: Asnjë nënlloj i virusit nuk është zbuluar tek njerëzit. Një nënlloj i virusit të gripit që ka shkaktuar infeksionin tek njerëzit mund të jetë i pranishëm tek kafshët. Nëse është i pranishëm tek kafshët, risku i kalimit të tij tek njerëzit është i vogël Faza 2: Asnjë nënlloj i virusit nuk është zbuluar tek njerëzit. Megjithatë një nënlloj i virusit qarkullues i kafshëve përbën një risk të rëndësishëm për sëmundjet tek njerëzit

Latency:

Periudha kur një mikroorganizëm infektues ndodhet ne organizëm por nuk shkakton ndonjë shenjë klinike.

Live vaccine (Vaksine e gjalle):

Një vaksinë në të cilën viruset janë dobesuar përmes proçeseve fizike ose kimike, në mënyrë që të shkaktojnë një përgjigje imunitare pa shkaktuar efekte të renda të sëmundjes. Njihet gjithashtu si vaksina e dobësuar. Shëmbuj vaksinash të zbutura janë ato të fruthit, shytave, rubeolës , polios, ethes së verdhe, varicelës.

Macrophage (Makrofag):

Një qelizë e bardhë gjaku e madhe, që e ka origjinën nga monocitet. Vetitë e tij përfshijnë fagocitozën dhe paraqitjen e antigjenëve tek qelizat T. Makrofagët përmbajnë kokriza ose paketa me lëndë kimike dhe enzima,. të cilat shërbejnë për qellimin e gëlltitjes dhe shkatërrimit të mikrobeve, antigjenëve dhe substancave të tjera të huaja. Makrofagët nuk gjenden ne rrjedhen e gjakut por në vende ku organet e organizmit kanë kontakt me mjedisin ose rrymen e gjakut, për shembull ne mushkri shpretkë , palcën e kocakve.

Memory Cell (Qeliza të kujteses):

Një grup qelizash që ndihmojnë organizmin të mbrojë vehten kundër sëmundjeve, duke i kujtuar atij ekspozimet e mëparshme që ai mund të këtë pasur me një mikro-organizëm të huaj. Prandaj këto qeliza janë të afta të përgjigjen menjëherë kur mikoroganizmat kërcënojnë në mënyrë të vazhdueshme organizmin.

Neuraminidaza

Është enzima kyç në virusin e gripit. Bëhet fjalë për një proteinë e cila vendoset në mbeshtjelkljne e jashtme të virusit. Me t’u futir virusi në rruget e frmemarrjes se organizmit kjo enziem kujdeset që që ndodhetn në qelizat e mukozez tre shkterohen Këto qelia mukozale janë të rendesihem për largimin e viruseve, bakterieve dhe trupave t ehuaj etj. Përmes neuraminidazës praktikisht ata paralizohen. Në këto mënyrë viruis deprton me lehtë në qelizë.

Pandemic alert period (Periudha e alarmit pandemik)

Faza 3: Infektimi i njeriut nga një nënlloj i ri virusi, por asnjë përhapje e infeksionit nga njeriu tek njeriu ose më e shumta një përhapje e rallë tek një kontakt i ngushtë. Faza 4: Grupe të vogla të infektuarish, me transmetim të kufizuar nga njeriu tek njeriu, por përhapja është shumë e lokalizuar, gjë që flet se virusi nuk përshtatet mirë tek njerëzit.. Faza 5: Grupe më të mëdha, por përhapja nga njeriu tek njeriu ende e lokalizuar, gjë që flet se virusi po pershtatet gjithënjë e më tepër tek njerëzit, por nuk mund të jetë plotësisht i transmetueshëm.

Passive immunity (Imunitet pasiv):

Mbrojtje ndaj një sëmundje përmes kundertrupave të prodhuar nga një tjetër qënie njerëzore ose kafshë . Imuniteti pasiv është efektiv, por përgjithesisht mbrojtja është e kufizuar dhe pakësohet me kalimin e kohës (zakonisht për pak javë ose muaj). Për shëmbull kundertrupat e nënes kalojnë tek fëmija përpara lindjes. Këto kundërtrupa mbrojnë përkohësisht foshnjën për 4-6 muajt e parë të jetes.

Polysaccharide vaccines (Vaksinat polisaharide):

Vaksina që përbehen nga zinxhirë të gjatë molekulash sheqeri, që shëmbellejnë me sipërfaqën e disa tipave të bakterieve. Vaksinat polisaharide janë të disponueshme për sëmundjet pneumokoksike, meningokosike dhe ato nga hemofilus influenzae tipi b

Polivalent vaccine:

Vaksinë që është aktive kundër shumë shtameve të virusit ose kunder disa shkaktarëve .

Potency:

Fuqia e një vaksine.

Poultry outrbreak

Shperthim i gripit tek pulat

Radioimmunoassay (RIA):

Një teknikë e përdorur gjeresisht për matjen e ndërveprimit primar midis antigjenit dhe antikorpit dhe për përcaktimin e nivelit të substancave të rëndësishme biologjke në kampione të përzierë . Ajo shfrytëzon mundësinë që jep specificiteti i nderverpimit antigjen-antikorp dhe që bëhet i dukshem përmes matjes se materialit radiokativ.

Reassortment:

Shkembimi i gjeneve mes dy shtamesh virusesh të ndryshme për shembull prej shtamit të shpendëve dhe njeriut, duke krijuar një shtam të ri virulet. Një kusht paraprak për një pandemi.

Ribonucleic acid- RNA (Acidi ribonukleik):

Nje shirit nukleotidesh (blloqe ndërtuese kimike) që transmetojnë informacion gjenetik. Acidi ribonukleik kryen të njëjtin funksion ne retroviruset, ashtu siç kryen acidi dezoksiribonukleik (AND) tek viruset e tjerë.

Roche:

Është firma zviceriane prodhuese e medikamentit antiviral Tamilfu që mendohet se do të jetë i efektshëm ndaj gripit të shpëndëve

Route of administration (Administrimi, rruga e dhenies se një medikamenti apo terapie):

Mënyra se si një medikament ose një terapi futet ne organizëm . Administrimi sistemik do të thotë që medikamenti shkon në të gjithë trupin, zakonisht i mbartur nga rryma e gjakut) dhe përfshin administrimin nga goja (oral) , me injektim në venë (intravenoz), injektim në muskul (intramuskular), injektim në kanalin e shtyllës kurrizore (intraspinal), injeksion brenda lëkurës (subkutan) dhe ne rektum (rektal). Administrimi lokal nënkupton që medikamenti futet ne zonën specifike të prekur nga semundja siç është për shembull vendosja direkte mbi lëkurën e sëmurë (administrimi topik). Efekti i shumicës se terapive varet nga aftësia e medikamentit për të arritur zonën e prekur. Keshtu rruga e administrimit dhe shpërndarja e mëpasme e medikamentit ne organizëm janë faktorë përcaktues të efektivitetit e tij.

SARS Severe Acute Respiratory Syndrome:

Është një sëmundje akute respiratore e shkaktuar nnga infeksioni me virusin e SARS. Shkaktari është një coronavirus i cili u identifikua në mars 2003

Shortness of breath:

Vështirësi në frymemarrje

Spanish flu (Gripi spanjoll).

I referohet pandemisë më të madhe të gripit nga virusi i llojit A i nenllojit H1N1 të njohur ndonjëherë nga njerëzimi në vitin 1918.. Mendohet që prej tij të kenë vdekur nga 20-50 milion njerëz në botë.

Stockpiling:

Stockimi i nje medikamenti për t’u pasur si rezervë

Strain:

Shtam i virusit

Safety box:

Një ene hermetike ndaj lëngjeve dhe që nuk çpohet nga objektet metalike të mprehta apo prej qelqi të thyer, që perdoret për të ruajtur dhe eleminuar këto lloj objektesh.

Seropositive (Seropozitiv):

Thuhet për gjakun i cili shfaq shenja të pranisë të kundertrupave .Normalisht përdoret për personat e infektuar, por që nuk kane shenja të sëmundjes.

Seroprevalence (Seroprevlenca):

Shpreh numrin e popullsisë ose të një grupi, i cili është i infektuar me një shkaktar të caktuar ne një moment të caktuar përmes testeve serologjike.

Shelf-life:

Koha e ruajtjes se nje medikamenti. Per shëmbull “Shefl-life”-i Tamiflu-së është 5 vjet.

Shot: Injeksion.

Përdoret edhe si sinomim i vaksinimit

Tamiflu (Oseltamivir):

Është një medikament antiviral që mendohet se ka efekt edhe ndaj gripit të pulës kur ai kalon tek njeriu. Ai i përket grupit të medikamenteve që frenojnë neuraminidazen. Indikohet për trajtimin e rasteve me grip nga një vjeç e sipër të, cilët kanë simptoma për jo me tepër se prej dy ditësh . Tamiflu sulmon virusin e gripit dhe e ndalon që ai të perhapet në organizëm. Tamiflu sulmon vetë virusin dhe nuk është se vetëm maskon simptomat. Përgjithësisht tolerohet mirë. Në 10 vetë, një mund të ketë nauze ose të vjella. Duke e marrë atë me bukë, këto simptoma mund të reduktohen. Efekte të tjera anësore më të paktë mund të jenë bronkiti, pagjumësia dhe marrja e mendve. Tamiflu indikohet edhe në profilaksinë e gripit tek të rriturit dhe adoleshentët mbi 13 vjeç dhe më sipër. Në studimet e profilaksisë , efektet e papëlqyeshme janë shumë të ngjashëm me ata gjatë trajtimit. Efektet më të shpeshta janë dhimbja e kokës, lodhje dhe nauze. Çdo kapsulë e Tamiflu (gri lehtësisht e verdhë) përmban 75 mg të medikamentit aktiv dhe duhet të merret nga goja.

Toxoid vaccine:

Vaksina që prodhohen nga toksina të cilat janë bërë të padëmshme. Vaksina e difterisë dhe e tetanozit janë vaksina toksoide.

Waning immunity (Dobësimi i imunitetit):

Pakësimi me kalimin e kohës i kundërtrupëzave mbrojtëse .

WHO global flu surveillance network:.

Është një rrjet mbarëbotëror i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, që mbikqyr zhvillimin e sëmundjes dhe viruseve të gripit Ai është ngritur në vitin 1952. Ky rrjet përfshin 4 qendra bashkëpunimi të Organizatës Botërore të Shëndetësisë dhe 112 institucione në 83 vende që njihen si qendra kombëtare te referencës.

White blood cells (Ruazat e bardha të gjakut):

Janë ato qeliza që mbrojnë organizmin ndaj substancave të huaja si mikro-organizmat që shkaktojnë sëmundje. Ato janë zëmra e sistemit imunitar.

Waterfowl:

Zogjtë ujorë, mbartës të virusit të shpendëve.

Whole cell vaccine:

Vaksinë që përdor të gjithe qelizën si material imuonogjenik .

Validity time:

Koha e vlefshmërisë së një vaksinë, pra koha deri në skadim.

Vaccination schedule:

Kalendari i vaksinimit.

Silent reservoir:

Rezervuar i virusit të gripit që për shkak të faktit që shpendi mbartës nuk semuret, quhet rezervuar i heshtur, siç është për shembull rasti i patave për gripin shpendëve.

Serosurvey (Studim serollogjik):

Një studim që mat riskun e një personi për të zhvilluar një sëmundje të caktuar.

Serotypes:

Grup mikroorganizmash që kanë lidhje me njeri tjetrin dhe që i karakterizon përbërja e njëjtë antigjenike. Ndonjëherë serotipi quhet edhe serovar.

Serostatus:

Rezultatet e testit të gjakut për antitrupa specifike.

Serologic test:

Çdo test i cili kryhet duke perdorur serumin e gjakut. Shpesh i referohet testeve që behen për të përcaktuar praninë e antikorpeve ndaj antigjenëve si për shembull ndaj viruseve.

Sentinel physicians:

Janë mjekë të cilët normalisht duhet të raportojnë në një qendër numrin total të pacienteve që vizitojne çdo jave, duke raprotuar ata me shenja të ngjashme për gripin sipas grup moshave etj.

Sample:

Kampjon, mostër materiali për virusin e gripit.

Subtype (Nënlloj):

Një klasifimim i viruseve të llojit A në nënlloje .Aktualisht ka 15 nënlloje të virusit A

Recombinant (Rikombinues):

Flitet për material gjenetik apo qeliza të cilat bashkohen përmes një rikombinimi. Ky material gjenetik prodhohet kur segmente të ADN-së nga burime të ndryshme bashkohen për të krijuar një rekombinim.

Receptor:

Një molekulë në sipërfaqen e një qelize që shërben si vendi i njohjes apo lidhjes për antigjenet, antikorpet ose përbërës të tjerë qelizorë ose imunologjikë.

Reactogenicity:

Aftësia e një vaksine për të prodhuar reaksione të papelqyeshme.

Primary responses:

Përgjigjia imune ne takimin e parë me një antigjen. Përgjithësisht është e vogël

Pandemic period (Periudha e pandemisë)

Faza 6: Shtim dhe qëndrueshmëri e transmetimit në popullatën e përgjithshme.

Orthomyxoviridae:

Familja e viruseve të gripit

OIE Office International des Epizooties (Paris).

Themeluar në vitin 1924, kjo organizatë përcakton standartet shtazore për tregtinë ndërkombëtare, keshillon shërbimet veterinare në vendet anëtare dhe synon të punojë drejt çrrënjosjes të sëmundjeve me të rrezikshme shtazore dhe zoonotike.

Notification:

Njoftimi, denoncimi i një rasti apo një shperthimi të gripit

Novel viral strain:

Shtam i ri që krijohet nga shkembimi i gjenve midis dy shtameve të virusit të gripit që vijnë nga specie të ndryshme.

Neutralizing antibody:

Një kundertrup që pengon që një virus të infektoje një qelize, zakonisht duke bllokuar receptoret e qelizes ose të virusit.

National Influenza Centres (NICs):

Janë qendra kombëtare të gripit, të cilat kanë përdetyrë të mbledhin kampjone në vendin e tyre , të kryejnë izoliimin parësore të virusit dhe karakterizimin paraprak antigjenik. Ato i çojnë shtamet e tyre të izoluar në qendrat bashkepunese të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për një analizë të nivelit të lartë antigjenik dhe gjenetik, rezultatet e të cilave përbëjnë bazën e rekomandimeve të Organizatës Botërore të Shëndetësisë për përbërjen e vaksinës se gripit për çdo vit në botë.

Mutagenicity:

Mutagenicitet, aftësia për të shkaktuar mutacion

Monovalent vaccine:

Vaksinë që vepron vetem kundër një shkaktari.

Lifelong immunity:

Imunitet që zgjat gjithë jetën

Learned immunity ‘Shih “acquired immunity”

Killed vaccine:

Jane vaksina që podhohen nga mikrobe ose viruse të ngordhur të cilët mund të shkaktojnë sëmundjen . Vaksina të ngordhura në kalendarin e imunizimit të fëmijëve përfshijnë kollën e mirë dhe polion. Edhe vaksina e tifos është e tillë.

Investigational vaccine (Vaksinë investiguese):

Një vaksinë që nuk është miratuar për prova klinike në njerëz . Megjithatë një vaksinë e tillë është ende në fazën e testimit dhe të vlerësimit dhe nuk është liçensuar për përdorim publik.

Interferon:

Nje grup proteinash që paraqesin aktivitet antiviral dhe që jane të afta të shtojnë dhe modifikojnë përgjigjen imunitare.

Isolate:

Në mikorbiologji, do të thotë të përftosh një shtam të pastër nga një kampjon klinikë, i cili mund të ketë qënë pjesë e një kulture parësore të përzier.

Inoculation:

Futja e një materiali (vaksinë, bakterie) në indet e organizmit.

Innate immunity:

Imunitet jo specifik që ofrohet nga membranat mukozale, makrofagët, qelizat natyrore vrasëse.

Infection:

Gjendja në të cilën organizmi (ose një pjesë e tij) pushtohet nga një agjent infektiv ( për shembull bakterie,myk ose virus) i cili pastaj shtohet në organizëm dhe jep efektin dëmtues (infeksion aktiv).

Immunotoxin: .

Një substance toksike që lidhet me një kundertrup dhe përdoret për të shkatërruar një qelizë të caktuar shënjester

Immunosupression (Frenimi, shtypja imunitare):

Kur sistemi imun është i paafte të mbrojë organizmin nga sëmundja. Kjo gjendje mund të shkaktohet nga sëmundje (si HIV ose kanceri) ose nga disa medikamente (si ato që përdoren në kemoterapi).Personat me imunitet të frenuar nuk duhet të marrin vaksina të gjalla apo të dobësuara.

Immunoglobulin M:

Është ajo klasë e antigjeneve që prodhohet në kontaktin e parë të organizmit me një antigjen. Për shembull kur merret doza e dytë e një vaksine kemi prodhimin e IgG-ve dhe jo të IgM-ve.

Immunoglobulin G:

Është një antigjen aglutinues (që i koagulon qelizat bashkë). Gjatë barrës ai kalon nga nëna tek fëmija dhe e mbron atë nga antigjent e ruazave të kuqa dhe të bardha të gjakut.

Immunoglobulin E:

Një klasë e antikorpeve që përfshihen në luftën kundër parazitëve dhe alergjive .

Immunoglobulin D:

Një klase e antikorpeve që është e pranishme në sasi të vogla në serum. Funksioni i saj primar është të shërbejë si një receptor i antigjeneve ne qelizat B të pjekura.

Immunoglobulin A:

Një klasë e antikorpeve që sekretohet në lengjet e trupit si pështyma . Ajo mbron siperfaqet mukoze të organizmit nga infeksionet.

Immunogenicity:

Aftësia e një antigjeni apo vaksine për të stimuluar një përgjigje imune.

Immunogen:

Një substancë , gjithashtu e quajtur antigjen ose vaksinë, e cila stimulon një përgjigje imune.

Immunodeficiency:

Pamjaftueshmëri e sistemit imunitar, pra kur disa pjesë të ketij sistemi nuk funksionojnë. Kjo gjenjde e bën një person me të ndjeshem ndaj semundjeve të caktuara.

Immunocompromised:

I referohet një sistemi imun i cili nuk është tërësisht në gjendje të luftojë infeksionet.

Immunoassay:

Një test që përdor kundërtrupa për të identifikuar dhe përcaktuar nga pikëpamja sasiore substanca të caktuara. Shpesh antikorpi lidhet me një shënjues siç mund të jetë një molekule fluoreshente ose një molekulë radioaktive ose një enzimë .

Immunocompetent:

I aftë për të zhvilluar një përgjigje imune.

Immune complex:

Grumbujt që formohen kur bashkohen antikorpet dhe antigjenet.

Humoral immunity:

Një imunitet që vjen si pasojë e pranisë dhe reagimit të antikorpeve specifike (imunoglobulinave) Antkorpet qarkullojnë nëpër vazat e gjakut dhe të limfës. Kur gjaku centrifugohet, qelizat e kuqe të tij bien në fund të tubit, duke lënë sipër një lëng me ngjyrë të verdhë që quhet serum. Antikorpet vendosen në serum.

Immuneglobulin (Imunoglobuline):

Një proteinë që gjendet në gjak dhe që lufton infeksionin. Njihet gjithashtu si gamaglobulinë .

Immune modulators:

Substanca që kontrollojnë përgjigjen imunitare.

Hong Kong flu:

Me këtë emër njihet pandemia se vitit 1968 nga virusi A (H3N2)

Hemoglobin:

Përbërësi i qelizave të kuqe të gjakut që mbart oksigjenin.

Globulins:

Proteina të thjeshta që gjenden ne serumin e gjakut, që përmbajnë molekula të ndryshme, që janë thelbi i funksionit të sistemit imun.

Gammaglobulin:

Ai porcion i plazmës që përmban kundërtrupat .

Culling:

Vrasja, asgjësimin masiv i shpendëve kur shfaqet virusi midis tyre

Culler:

Punëtori që merret me asgjësimin e pulave apo shpendëve gjatë një gripi të shpendëve.

Culture medum:

Një substancë që përdoret për të mbështetur rritjen e mikro-organizmave ose qelizave të tjera.

Component vaccine:

Vaksinë që prodhohet duke përdorur komponente të veçantë të një mikrobi.

Clinical trial (Prove klinike):

Nje test për të parë se sa mirë vepron një medikament i ri në njerez.

Cell lines (Linja qelizore):

Lloje specifike qelizash që mbahen artificialisht ne laborator për qellime shkencore.

Bivalent vaccine:

Vaksinë që vepron ndaj dy shkaktareve menjëherë, siç mund të ishte ajo kundër fruthit dhe shytave.

Backyard farming:

Rritja e shpendëve në kopesht shtepie.

Avian influenza:

Është një sëmundje e shpendëve e shkaktuar nga virusi i gripit që është i lidhur ngushtë me viruset e gripit të njerëzve. Këta viruse hasen në natyrë tek shpendet. Zogjtë e egër anembanë botës i mbartin këto viruse në zorrët e tyre, por zakonisht nuk sëmuren prej tyre. Megjithatë ai është shumë ngjitës mes zogjve dhe mund të sëmuri shumë dhe ngordhi disa zogj shtëpijakë si pulat, pulat e detit, rosat.

Avidity:

Fuqia lidhëse e një antikorpi për një antigjen

Aviremia:

Mungesë e virusit në gjak.

Avian:

I shpendëve

Attenuated strain:

Një shtam i një mikororganzimi të cilit i është dobësuar virulenca

Asian flu:

Një emër i zakonshëm që i referohet pandemisë së gripit A (H2N2) që mori jetën e mbi një milion njerëzve anembanë botës në vitin 1957

Attenuation:

Pakësimin i virulencës së një shtami të një mikro-organizmi.

Antiviral (Kundervirus):

Një substancë ose proçes që shkatërron ose pengon shtimin e një virusit.

Antigenic determinant:

Një vënd i vetem antigjenik ose një epitop në një molekule ose në një pjesë antigjenike.

Amantadinë:

Në agjent antiviral që indikohet si medikament kundër gripit tek të rriturit dhe tek fëmijët mbi një vjeç dhe për profilaksi pas ekspozimit ndaj virusit të gripit A. Ajo nuk ka efekt ndjaj virusit të gripit B

Adverse reaction: (Reaksion i papëlqyeshëm, ngjarje e papëlqyeshme):

Një efekt i padëshiruar i shkaktuar nga dhënia e një medikamenti apo vaksina. Fillimi mund të jetë i menjëhershëm ose të zhvillohet me kohë.

Adjuvant (Ndihmes):

Një substancë (për shëmbull kripa e aluminit) e cila i shtohet një vaksine gjatë prodhimit të saj për të rritur përgjigjen imune të organizmit ndaj vaksinës.

Adaptive immunity (Imunitet përshtatës):

Njihen si komponentët imune të sistemit imun që fitohen pas lindjes, pra përfshin përgjigjen ndaj antigjenëve nga ana e limfociteve antigjeno-specifike, përfshirë zhvillimin e kujtesës imunollogjike.Gjithashtu njihet si imuniteti i mësuar ose i fituar.

Active immunity (Imunitet Aktiv):

Prodhimi i kundertrupave kunder sëmundjeve specifike ose nga vetë sëmundja ose përmes vaksinimit. Pra është një gjëndje në të cilën sistemi imunitar natyror i vetë organizmit stimulohet për të parandaluar marrien e një sëmundje të caktuar. Ky lloj imuniteti mund të zgjasë për shumë kohë ose madje mund të jetë i përhershëm. Zakonisht imuniteti përmes vaksinave jepet në tre mënyra: 1. Duke injektuar një virus, bakter të ngordhur ose toksoid që shkakton një sëmundje të caktuar (si për shembull difterinë, gripin, tetanozin dhe kollën e mirë). 2. Duke injektuar një mikro-organizëm të dobësuar që shkakton një sëmundje të caktuar (si në rastin e fruthit ose shytave) 3. Duke futur një virus të gjallë të dobësuar përmes një gërvishje në lëkurë si në rastin e lisë . Disa vaksina si ajo e poliomielitit jepen përmes gojës.

Adverse events (Ngjarje të padëshirueshme):

Janë fenomenet e padesherueshme që hasen gjate imunizimit që mund të kenë, por edhe mund të mos kenë të bejnë me vaksinën.

Alergy (Alergji): Një gjendje kur organizmi shfaq një përgjigje të ekzagjeruar ndaj një substance (për shëmbull ndaj ushqimit ose një medikamenti). Njihet gjithashtu si dhe mbindjeshmëri (hipersensivitet).

Antibody (Kundertrup):

Një proteinë që gjendet në gjak dhe që prodhohet si përgjigje ndaj një substance të huaj (për shëmbull bakterie apo virus) , që futet në trup. Kundërtrupat e mbrojnë organizmin nga sëmundja duke u lidhur me këto mikro-organizma dhe duke i shkatërruar ato.

Antigen-binding site:

Ajo pjesë e molekulës së imunoglobulinës që lidh në mënyrë specifike antigjenin.

Antigen receptor:

Një receptor që lidh antigjenin në limfocitet T ose B.

Batch :

Seri prodhimi, parti prodhimi (malli)

Booster dose: Shih “Booster shots”

Childhood immunizations:

Një seri imunizimesh që behen për të parandaluar semundjet që përbëjnë një rrezik për fëmijët .Kryesisht bëhen për hepatiitn B, difterinë, tetanozin, kollën e mirë , Hemofilus influenzae tipi b, polio, fruth ,shytat, rubeolën , hepatitin A etj

Community immunity (Imunitet i komunitetit):

Nënkupton një përqindje të lartë të popullatës se vaksinuar, në mënyre që të parandalohet përhapja e disa sëmundjeve infektive. Në këtë rast madje edhe individë të pa vaksinuar (si të porsalindur ose ata me sëmundje kronike) kanë një lloj mbrojtje sepse sëmundja ka pak mundësi të përhapet brënda komunitetit. Njihet gjithashtu edhe si imuniteti në grup (herd immunity).

Cross-reactivity:

Aftësia e një antikorpi specifik për një antigjen, që të reagojë me një antigjen tjetër.

Depopulation (Çpopullim) :

Asgjësimi i shpendëve gjatë gripit të tyre

Droplet transmission-

Transmetimi me anë të stërkalave i virusit të gripit.

Early warnings:

Paralajmerime te hershme

Emergence:

Shfaqia e një virusi të ri

Genome:

Seria e të gjitha gjeneve të pranishëm në një qelizë , parazit apo virus.

Host cell:

Qelizë strehuese

Whooping Cough (Pertusi,kolla e mire)

Një sëmundje infektive akute e traktit respirator, e shkaktuar nga Bordetella përtussis. Sëmundja në stadin e saj të vonshëm karakterizohet nga nga një kollë e thellë me një ton të lartë të veçante. Haset në të gjithë botën në mënyrë periodike në epidemi. Shumica e rasteve hasen nën moshen pesë vjeç dhe sëmundja është me serioze tek femijet me pak se një vjeç.

Diphtheria (Difteri)

Difteria është një sëmundje infektive akute e shkaktuar nga bakteri Corynebactrium diphtheriae. Shënjat klinike janë të lidhura me veprimin e toksinës se prodhuar nga bakteri shkaktar. Ajo është shumë ngjitëse dhe përhapet lehte në rruge aerogjene në mjedise me higjene personale të dobet, grumbullime njerezish dhe ku kujdesi shëndetësor është i dobet.Vaksinimi pakëson ndjeshmerinë dhe egërsinë e sëmundjes.

Measles (Fruth)

Një sëmundje akute ngjitëse me temperaturë që shkaktohet nga një virus. Karakterizohet nga prania e njollave të vogla të kuqe në sipërfaqen e lëkurës Dikur ka qënë një prej sëmundjeve me të zakonshme të femijerisë. Që prej prodhimit të vaksinës në vitin 1963, sëmundja është bere me pak e shpeshte. Nuk ka trajtim specifik për sëmundjen. Sëmundja le imunitet. Kundërtrupat specifike kalojne nga nëna shtatzanë (kur kjo e ka kaluar sëmundjen apo është e vaksinuar) tek femija.

Trombocite

Acidosis (Acidoze)

Aciditet i tepert i lengjeve te trupit si pasoje e grumbullimit te acideve sic ndodh tek diabetiket ose te semuret me veshka

Amylase (Amilaza)

Nje enzime tretese pankreatike. Shtohet gjate pankreatitit ose demtimit te zorreve

Apheresis (Afereze)

Nje procedure ku i gjithe gjaku largohet nga trupi dhe komponentet e deshiruar sic eshte plazma ose trombocitet ruhen dhe pjesa tjeter i kthehet perseri dhuruesit

Blood Smear

Nje procedure laboratori per ekzaminimin e nje pike te vogel gjaku te shtrire ne nje lamele (plakeze) qelqi

Stakeholder

Aktor

Tick

Rriqne

Whole blood (Gjak i plote)

Nje pershkrim i pergjithshem per nje kampion gjaku te marre nga venat ose artereit. Perbehet nga ruazat e gjakut, trombocitet dhe plazma.

Alpha-fetoprotein (Proteina e fetale alfa):

Një proteine qe prodhohet nga melçia e fetusit dhe qe mund te zbulohet ne gjakun e nenes më me saktesi midis javes se 16 dhe 18 te barres. Nivele te larta te saj mund ti kemi ne rastin e një difekti te tubit neural te quajtur spina bifida. Nivelet e ulta mund ti kemi gjate sindromit Down.

Anterior position (Pozicion i perparshem):

Kur femija shikon pjesën e pasme te pelvisit te nenen kur ndodhet ne miter dhe gjate lindjes.

Blastocyst ( Blastocit):

Veza e fertilizuar qe ndahet me shpejtesi kur futet ne miter

Braxton Hicks contractions (Tkurrjet e Braxton Hicks-it):

Tkurrje te çrregullata qe fillojne rreth muajit te tete dhe qe pergatisin mitren për procesin e lindjes. Mund te jene te padhimbshme por te shpeshta. Braxton Kiks eshte emri i doktorit anglez qe i ka pershkruar për herë te pare ne vitn 1872.

Breast pump (Pompe gjiri):

Një pajisje qe nxjerr qumeshtin nga gjiri i nenes ne mënyrë qe ajo te mund te ushqeje femijen me anë te një shisheje. Pompat shkojne nga ato te lirat manuale deri tek ato te industrializuara qe mund te thithin te dy gjinjte menjehere brënda pak minutave.

Cephalopelvic dispropotion (Disproporcioni koke-pelvis):

Kur koka e femijes eshte tepër e madhe për te kaluar legenin e nenes. Kjo eshte pergjegjese për 5% te lindjeve me operacion.

Cerebral palsy ( Paralize cerebrale):

Një çrregullim i shkaktuar nga një difekt i trurit apo një demtim i tij gjate lindjes. Karakterizohet nga veshtiresia për te kontrolluar muskujt e vullnetshem dhe ne disa raste prapambetje mendore, paaftesi për te mesuar dhe kriza epileptike.

Cervical mucus method ( Metoda e mukusit te qafes se mitres):

Një mënyrë natyrore e kontrollit te lindjes qe bëhet duke pasur parasysh konsistencen e mukusit. Nese ai eshte si e bardha e vezes atehere mundesia për te mbetur me barre eshte me e madhe ndersa nese ai eshte i turbullt dhe i trashe atëhere mundesia eshte me e vogel.

Chicken pox (Varicela ose lia e dhenve):

Një semundje e bute shumë ngjitese virusale qe shaktohet nga herpes varicella zoster virus dhe qe karakterizohet nga fllucka te mbushura me leng ne fytyre dhe ne trup qe kruhen dhe qe mund te çojne ne komplikacione nese ato infektohen. Ekziston një vaksinë.

Club foof ( Kembe si çomange):

Një difekt i lindur ne te cilin kemba ose kavilja jane te deformuara. Eshte dy herë me i shpeshte tek meshkujt. Një në 400 lindje eshte e tillë. Trajtohet ose me ushtrime fizike ose me korrektime ortopedike Ne rastin me te keq me nderhyrje kirurgjikale.

Cleft lip and palate (Buze dhe qellez e çare):

Një difekt i lindjes ne te cilen buza ose buza dhe qelleza nuk bashkohen. Mund te riparohet me nderhyrje kirurgjikale, zakonisht brënda vitit te pare te jetes.

Colitis ( Kolit):

Inflamacion i zorres se trashe shpesh i shkaktuar nga një semundje primare e vete zorres, irritim i zorreve, perdorimi i antibiotikeve ose ulceracione te ndryshme. Simptomat mund te perfshijne dhimbje te barkut ose fryrje te tij, diarre, dehidrim, dhe shtim te gazrave intestinale.

Conception (Konceptimi):

Kur sperma dhe veza bashkohen për te formuar një qelize te vetme, zakonisht ne tubat e Fallopit. Pasi bashkohen veza e fertilizuar shkon ne miter ku implantohet dhe fillon te shndërrohet ne embrion dhe pastaj ne fetus.

Comfort habit ( Zakone te rehatise):

Veprime te foshnjes si mbajtja e gishtit ne goje, perdredhja e flokeve dhe mbulimi me kuverte qe bebi i perdor për tu kenaqur apo rehatuar.

Cradle cap ose infantile seborrhoeic dermatitis (Dermatit yndyror i foshnjeve):

Eshte një semundje kryesisht e kokes se foshnjes qe karakterizohet nga njolla te yndyrshme, te verdha si me luspa. Eshte një gjëndje kalimtare dhe e pademshme. Shkaku nuk dihet.

Diaper rash (Skuqje nga pelenat).

Një irritm i lekures ne zonen e pelenave

Estrogen (Estrogjen):

Një hormon i prodhuar ne ovare qe bashke me progesteronin rregullojne ciklin menstrual.

Folicles (Folocula):

Çdo muaj ne vezoret e një gruaje zhvillohen disa prej ketyre kaviteteve te vogla qe permbajne.nga një veze te papjekur secili. Ovulacioni ndodh kur folikuili çahet dhe leshon nje veze.

Acus

Nje gjilpere vecanerisht ato qe perdoren ne operacione kirurgjikale

Acusector

Gjilpere per te prere inde permes rrymes elektrike me frekuence te larte

Never smoker (Qe nuk ka pire kurre duhan)

Nje i rritur i cili nuk ka pire asnjehere duhan, ose qe ka pire me pak se 100 cigare ne jeten e tij

Bidi

Nje cigare e dredhur e vogel dhe e holle kryesisht qe perdoret ne Indi dhe ne disa vende te tjera te Azise Juglindore.

Menopause: Menopauze

Mbarimi i menstruacionit dhe fertilitetit femeror

Calorie (Kalori)

Një kalori eshte sasia e energjise qe duhet për te rritur temperaturen e një mililiter uji me një grade

Casualities (Viktima)

Çdo person i cili vuan demtim fizik ose psikologjik që çon ne vdekje, plagosje ose humbje materiale.

Catchment area (Zona e shtrirjes, zone deri ku mund të mbulojë një shërbim)

Një zone gjeografike e përcaktuar nga një plan shëndetësor dhe ku shërben një ofrues i shërbimit shëndetësor Ndonjëherë quhet zona e shërbimit shëndetësor. Zona e shtrirjes është një zonë gjeografike që mund të paraqitet në një hartë.

Census (Numërim, regjistrim i popullsisë)

Numërimi i të gjithë popullsisë, zakonisht me detaje për vendbanimin, moshën, seksin, punën, grupin etnik, gjëndjen civile, historinë e lindjes dhe raportin me krehun e familjes

Chlorine (Klor)

Një element jo metalik qe i perket halogjeneve. Njihet me mire si një gaz toksik irritues i verdhe dhe qe perdoret për te pastruar ujin , si zbardhes apo dezinfektant.

Diabesity

Diabet qe shkaktohet nga mbipesha

Pleurodesis

Nje prodecure mjeksore gjate se ciles hapesira pleurale mbyllet artificialisht

ICD (International classification of diseases)

Klasifikimi nderkombetar i semundjeve

Inequity (E kunderta e "equity" .Shih fjalen equity)

Road safety

Siguria rrugore

Etiology

Studimi i shkakut te nje semundjeje

Ingestion

Te ngrenit

Infestion

Infestim, invadim nga mikroorganizam ose parazite.Perdoret zakonisht per siperfaqen e jashtme te trupit

Food chain

Zinxhiri ushqimor, pra rruga qe ndjek ushqimi nga prodhimi deri ne konsumimin e tij

Saprophyte

Nje organizem , vecanerisht nje kerpudhe, ose bakterie qe rritet dhe ushqehet ne lende e vdekur ose lende ne kalbje e siper

Outreach

Shtrirje.Ne fakt eshte nje term qe perdoret kur flitet per shednetin paresor dhe nenkupton shkuarjen e stafit shendetesor tek pacienti apo komuniteti

Antiretroviral (ARV)

Medikamente per trajtimin e infeksioneve qe shkaktohen nga retroviruset kryesisht HIV.

Nosocomial (Nozokomial)

Qe ka te beje me spitalin

Nosocomial infection

Infeksion spitalor, pra qe merret ne spital

Carbon footprint=gjurma e karbonit

Eshte sasia e gazrave me efekt sere qe clirohet nga nje fabrike, institucion, ngjarje, makine, njeri .Eshte term qe perdoret ne fushen e ndryshimit klimatik

Greenhouse gas=Gaz sere

Eshte nje gaz qe kur clirohet ne natyre ka efektin ngrohes, vepron sikur te ishim brenda nje sere